Page Text
________________
७६
महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघुव्यञ्जनाभावे तु नानुखार:-त्वम् । सम्राट् इति तु [ “सम्राट्" सि० ११३।१६ इत्यनेन सूत्रेण ] निपातः॥१०॥
तौमु० । तद् १-२ "आद्वेरः" "लुगस्या०" "लोकात्" तौ । मुश्च म् च मुम् तस्य मुम् ६-१ "लोकात्" "सो रुः" । व्यञ्जन ७-१ "अवर्णस्ये." स्व १-२ "ऐदौत्सं०" । मु इत्यागमस्येति तस्य च ५उदाहरणं यथा 'क्रम पादविक्षेपे क्रमधातुः कुटिलं क्राम्यति “गत्यर्थात् कुटिले यत्" "सन्यङश्च" क्रक्र इति द्वित्वं "व्यञ्जनस्यानादेर्लुक्" रकारस्य लुप् 'कङश्चन्' इति कस्य चः "मुरतोऽनुनासिकस्य" इति पूर्वस्य मुरन्तः तस्य चानुस्वारः चंक्रम्यते । ख इति च अनुनासिकस्यैव विशेषणं नत्वनुस्वारस्य असम्भवात् । ततश्च पक्षे खोऽनुनासिको भवति चक्रम्यते । युष्मद् १-१ "त्वमहं सिना प्राकचाकः" त्वम् चारुः ततो यथाक्रममनुस्वारानुनासिकौ । कमित्यव्ययं सुखादिषु कमस्यास्तीति कम्यः, "कंशंभ्यां १० युस्तियतुतवभम्" इति मत्वर्थीयो यप्रत्ययस्तस्य च सित्वात् "नामसिदय्” इति पदसंज्ञा । नतः क्रमेणानु
स्वारानुनासिकौ । एवं त्वं करोषि, त्वङ्करोषि । त्वं तनोषि त्वन्तनोषि । त्वं पचसि त्वम्पचसि । त्वं लोकः त्वल्लोकः । कंवः कव्वः । “मनयवलपरे है" [सि० १।३।१५] एतत्परे हकारे परे मस्य अनुस्वारानुनासिकौ क्रमेण स्याताम् । किंमलयति किम्बलयति । किंछते किन्नुते । किंह्यः किम्ह्यः । किंह्वलयति किवह्वलयति । किंहादयते किल्हादयते ॥ १० ॥ सूत्रम्
हस्वान्ङणनो द्वे ॥ ११ ॥ [सि० ११३।२७] हस्वात्परेषां पदान्तस्थानां पनां खरे परे द्वित्वं स्यात् । क्रुझास्ते सुगणिह लिखन्नास्ते ॥११॥
हस्व ५-१ "उङस्यो०" आत् “समानानां०” ह्रस्वात् । ङश्च णश्च नश्च ङणन् ६-१ "लोकात्" "सोरुः" द्वि १-२ "आवरः” द्व इति जाते "औरी:" "अवर्णस्ये०"। "धुटस्तृतीयः" "तृतीयस्य."।
"घोषवति" "अवर्णस्ये.” । 'कुंच गतौ' Qच क्रुञ्चतीति क्रुञ्च् किम् “अप्रयोगीत्" किप्लोपः २० "दीर्घड्या०" सिलोपः । “पदस्य" चलोपः "युजश्चक्रुञ्चो नो ङः" क्रुङ्, 'आसिक उपवेशने' वर्त०
ते आस्ते अनेन डकारस्य द्वित्वम् । सुगण प्राग्वत्, इह १-१ "अव्यय०" । 'लिखत् अक्षरविन्यासे लिखतीति लिखन् “शत्रानशावेष्यति तु सस्यौ” शतप्रत्ययः "ऋदुदितः" इति नोऽन्तः “पदस्य” इति नलोपः लिखन , आस्ते प्राग्वत् , अनेन द्वित्वम् । हस्खादिति किम् ? भवानास्ते ॥ ११ ॥ सूत्रम्
खरेभ्यः ॥ १२॥ [सि. १६३३३०] २५ वरात्परस छस्य पदान्तेऽपदान्ते च द्वित्वं स्यात् । तव छत्रं तवछत्रम् ॥ १२॥
स्वर ५-३ "एद्वहुस्भोसि” एत्वं “सो रुः" "र: पदान्ते.” । एकपदमिदं सूत्रम् । बहुवचनं व्याप्त्यर्थ तेन पदान्ते इति निवृत्तम् । स्वरात्परस्य छस्य पदान्तेऽपदान्ते च द्वे रूपे भवतः । युष्मद् ६ १ "तव मम उसा" तव छत्रं अनेन छकारस्य द्वित्वे तवछ्छ त्रम् ॥ १२॥ इतिस्थिते कार्यान्तरमाह-सूत्रम्
अघोष प्रथमोऽशिटः ॥ १३ ॥ [सि० १॥३५०] ३० अघोषे परे शिड्वर्जस्य धुटः खः प्रथमः स्यादित्याद्यछस्य चत्वे । तवच्छत्रम् । इच्छति ॥१३॥
अघोषे० । अघोष ७-१ । प्रथम १-१ "सो रुः" । न शिट् अशिट तस्य अशिट् ६-१ "लोकात्" "सो रुः" "रः पदान्ते०" । मध्ये "अतोऽति रोरुः" "अवर्णस्ये.” "एदोतः पदान्ते.” । त्रिपदमिदं सूत्रम् । 'इषत् इच्छायाम्' इष् वर्तमानातिव् “तुदादेः शः" अप्रत्ययः "गमिषद्यमश्छः" षस्य छः ३४अनेन छस्स द्वित्वं प्राग्वत् इच्छति ॥ १३ ॥ अत्र विशेषमाह-सूत्रम्
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004040 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 560 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |