Page Text
________________
सिद्धिविनिश्वषटीकायाम् [६ हेतुलक्षणसिद्धिः विपक्षव्यावृत्तिको हेतुरिति चेत् , अत्राह-अन्यथा अन्येन भावस्य अनेकान्सात्मकत्वाभावप्रकारेण अनुपपत्तेः तत्र तदमुपलब्धिरिति । तथाहि-तदनुपलब्धिः उपलब्धिनिवृत्तिम् (त्तिः,) अन्योपलब्धिः वा ? प्रथमपक्षोऽनभ्युपगमाद् दत्तोत्तरः, प्रमाणाऽसत्त्वेन असत्त्वात् । द्वितीयः पुनर्मानेकान्तमन्तरेणेपिति (णेति) निश्चितम् । ५ तत्राह (अत्राह)-बहिरर्थविभ्रमैकान्तवादी बहिर्विभ्रमैकान्तोपलब्धिः (ब्धेः) तत्र असिद्धी हेतुरिति; तन्मतमाशङ्कय दूषयन्नाह-प्रत्यक्षक [३२०ख] इत्यादि ।
[प्रत्यक्षकस्थिरस्थूलस्वभावश्चेद्विलक्षणैः ।
एकान्तभ्रान्तस्वभावान्न भाव्यमप्रमादिभिः ॥१९॥
स्वलक्षणानां दृश्यैकस्थिरस्थूलस्वभावविरोधात् व्यतिरेके वृत्ति विकल्पानवस्थादि१० दोषप्रसङ्गात् बहिरर्थनिराकृतौ विज्ञप्तेरपि सर्व समानम् । वेद्यवेदकभ्रान्तिसंवेदनविकल्पा
विकल्पादीनां परस्परं सर्वथा तादात्म्यासंभवात् न किञ्चित् भ्रान्तं ज्ञानं स्यात् । व्यतिरेके सन्तानान्तरवत् अन्योऽन्यं सम्बन्धासिद्धेः। न च भावानां साकल्येन नैरात्म्यं प्रतिपत्तु युक्तम् प्रमाणाभावात् । प्रतिपक्षकान्तवत् तत्प्रमाणोपगमविरोधात् ।]
एकश्च स्थिरश्च स्थूलश्च एकस्थिरस्थूलाः ते च ते स्वभावाश्च पुनरेतेषां १५ कर्मधारयः कार्यः तैः, ना (न) भाव्यम् । किंभूतैः ? विलक्षणैः अन्योऽन्यविसदृशैश्चेद
यदि । कुतः ? इत्याह-एकान्तभ्रान्तखभावाद् एकान्तेन अवश्यंभावेन भ्रान्तो यः स्वभावः तेषामेवे, ततः तस्मात् तेन हेतुना । भावप्रधानो वा निर्देशः, एकान्तेन भ्रान्तः स्वभावो येषां तेषां भावात् तत्त्वात् इति द्रष्टं (ष्टव्यम्) । तथाहि-नैते स्वभावाः सन्तः
सद्धिः अभ्युपगन्सव्या एकान्तभ्रान्सस्वभावत्वात् स्वमदृष्टराजादिस्वभाववत् । एकान्तभ्रान्त२० स्वभावत्वं च ग्राह्यसमानाधिकरणतया अवमासनात् , एकत्र विरोधाद्वा दूरस्थितविरलकेशी (शाना) सरस्वभाववत् । ।
एवं परमतमुपदर्य अत्र दूषणमाह-अप्रमादिभिः इति । इदमत्रतात्पर्यम्-एकस्थिरस्थूलस्वभावानां विलक्षणामाम् एकान्तभ्रान्सस्वभावोपगमे तदावेदकं प्रमाणमन्वष्यम् , इतरथा अर्थ
वत्तदसिद्धः । तत्र तत्प्रतिमासनं च अन्यथा तेन तद्विभ्रमाऽग्रहणात्, परचित्तार्थग्रहणे तदेकार्था२५ ग्रहणवत् । तदन्वेषणे च यत एवं असन्त [B] तत्र तत्स्वभावाः प्रतिभान्ति तत एव तदप्रमाणम् ,
यत एव च तेषाम् एकान्तेन विभ्रमस्वभाववेदकम् अत एव [प्रमाणम् , ईषत् प्रमाणम् अप्रमा आदिर्येषां विकल्पादिस्वभावानां तैरपि न भाव्यम् । एतदुक्तं भवति-प्रमाणेतरस्वभाषयोः ऐक्यम् एकाम्तेन भ्रान्तस्वभावं तत्त्वाद् अवयवरूपायैक्यवत् पूर्वापरभागैक्यस्थिरत्ववत् बह्ववयवसंसर्गकत्वपरिणामस्थौल्यवद्वा । तथा च न केवलं बहिः स्वप्माऽस्वप्नविभागो दुर्लभः ३. किन्तु ज्ञानयादो (वादे) [३२१क] झामार्थविभागोऽपि ।
() अन्वोपलब्धिरूपा अनुपलब्धिः अनेकान्तमन्सरेण न सिद्धिमुपयाति । (२)प्रतिवादिनामेव ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004039 |
| Book Title | Siddhi Vinischay Tika Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anantviryacharya |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |