Page Text
________________
११॥३]
शब्दस्वरूपनिरूपणम् कारिकाविवरणम्-एकस्य इत्यादि । अनेकधा विवृतार्थमिति नेह वित्रियते ।
ननु सर्वस्य विचारतोऽयोगात् कस्य कुतोऽनेकान्तसाधनमिति चेत् ? अत्राह-बहिरन्तः इत्यादि ।
[बहिरन्तश्च परीक्षायामेकान्तेष्वनवस्थितिः ।
साक्षात्कृतमनेकान्ततत्त्वं सम्प्रतिपादयेत् ॥३॥ यथैव हि एकान्तवादिनः अणूनामप्रतिभासनान्न चक्षुरादिविषयहेतुत्वमिति न किञ्चित् प्रत्यक्षव्यपदेशभाक् । परमाणुषु स्थूलैकाकाराभावात्, तद्व्यतिरिक्तस्य च कस्यचिदभावात् । कस्यचित्परस्याभावात् कस्य वा स्वसंवेदनम् ? यथाप्रतिभासमसम्भवात् । अप्रामाणिक तथैव स्वयमभिमतं व्यवस्थापयन् एकान्तमवलम्ब्य पुनरपि विचारभङ्गरत्वं पुनरपि सत्तां निवर्तयन् न केवलं स्वामेव वृत्तिं स्ववाचा विडम्बयति अपितु अनेकान्ततत्त्वं १० समर्थयति ।]
___ एकान्तेषु [५४३क] सकलशून्यतादिनियमप्रवादेषु । क ? इत्याह--बहिरन्तरि[ति] तेषु किम् ? इत्याह-अनवस्थितिः । बहिरन्तस्तत्त्वस्य पूर्वकारिकोपात्तं तत्त्वपदं जात'विभक्तिपरिणाममिह सम्बध्यते । कस्यां सत्याम् ? इत्याह-परीक्षायां विचारे सति इत्यर्थः। सा किं कुर्यात् ? इत्याह-संप्रतिपादयेत् । किम् ? अनेकान्ततत्त्वम् । किंभूतम् ? इत्याह- १५ साक्षात्कृतमिति । कैम्पर्यमत्र सकलस्य एकान्तस्य अनवस्थानात् न तदवलम्बनेन कचिद् विधिप्रतिषेधव्यवहारः। सांप्रतम् अनेकान्ततत्त्वावभासनमवशिष्यते । तच्चेत् मिथ्या ; निरालम्बा विधिप्रतिषेधव्यवस्था । ततः परमार्थदर्शनम] नेकान्ततत्त्वं विधिप्रतिषेधव्यवहारान्यथानुपपत्तेः इति । _ 'यथैव हि' इत्यादिना कारिकां विवृणोति-य(त)थैवेति गम्यते यत्तदोः नित्यसम्बन्धात् । २० ततोऽयमर्थः-यथैव हि किम् ? न किंचित् प्रत्यक्षव्यपदेशभाग एकान्तवादिनः । कुतः ? इत्याह-चक्षुरादिविषयहेतुत्वमणूनां यतः। कुतः ? इत्याह-अप्रतिभासनात्तेषामिति । यद्वक्ष्यति-*"न चैकरूपेना(पेण अ)नेकार्थानुकरणंविरुद्धम्" [सिद्धिवि० ११।२१] इत्यादि ।
स्यान्मतम्-परमाणुच्चा (णुष्वा)त्मभूतः कश्चिदेकः स्थूल उपकारोऽस्ति स तद्व्यपदेशभाक् स्यादिति चेत् ; अत्राह-परमाणुषु स्थूलस्यैकस्य आकारस्याऽसंभवात् । किंभूतेषु ? संचितेष्वपि २५ न केवल (लं) पृथगवस्थितेषु घटादिवत् परमाणुत्वविरोधात् किं प्रत्यक्षस्य व्यपदेशभागिति ।
___ अथ मतम्-तेभ्यो भिन्न[:] क्रियागुणवान् दृश्य आकारः तद्व्यपदेशभागिति चेत् । अत्राह-तद्व्यतिरिक्तस्य च परमाणुभ्यो भिन्नस्य च [५४३क] कस्यचिदवयव्यादेरभावात् किं प्रत्यक्षव्यपदेशभाक् ? विचारितश्चायं परो (पक्षो)नेह विचार्यते । अत एव*"स्वरूपस्य च स्वतो गतिः" [प्र० वा० १।५] इति चेत् ; अत्राह-कस्यचिद् इत्यादि । परमाणु[५] स्थूलैका- ३०
(१) षष्ठी । (२) तात्पर्यमित्यर्थः । (३) परमार्थदर्शनविषयीकृतम् ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004039 |
| Book Title | Siddhi Vinischay Tika Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anantviryacharya |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |