Page Text
________________
६५७
९।४०-४१]
स्फोटविचारः (न)तज्ज्ञानविशेषाच्च द्विरूपता।" [प्र० समु० १११२] इति वचनात् अतिवर्तेत निराकारा स्यात् इत्यर्थः । वेदकाकारे दूषणमाह-वेदकाकारः । किंभूतः ? असंवेद्यः । कथम् ? इत्याह-तव्यतिरेकेण ग्राह्याकारव्यतिरेकेण कथंचित् प्रत्यक्षादिप्रकारेण । नहि नीलादिव्यतिरेकेण निरंशं ज्ञानमनुभूयते । कथं चेतनो [य]मतदाकारो यतः चेतनत्वात् स्वसंवित्तिः तस्य स्यात् । निगमनमाह-तन्न इत्यादि । __ननु न वेद्याकारः संवेदनादन्यः, किन्तु परमार्थतोऽतद्वत्यपि तद्वतीव प्रतिभातीति चेत् ; अत्राह-तदभेदैकान्ते विभ्रमवशादन्यथावभासः सांशतयेव प्रतिभासनम् । अत्रोत्तरं बहिरपि न केवलम् अन्तः, विभ्रमवशादन्यथाऽवभासः कल्पेत । कस्य ? पदादेः । किंभूतस्य ? निःकलस्यैव ।
ननु वर्णादिस्फोटस्य तदवयवा व्यञ्जका इष्यन्ते, तेषां चाविद्यति (चाभिव्यक्ति) क्रिया १० व्यापारः। नहि मरीचिकाजले (लं) कांति द(काञ्चिद)र्थक्रियां विधातुमलमिति चेत् ; अत्राहमिथ्याकारैः इत्यादि ।
[मिथ्याकारैर्यथा ज्ञानमेकं जातुचित्तथा।। - "द्वैध्यं मिथ्याक्रमैः वाक्यं व्यज्यते व्यञ्जकैः पदैः ॥४०॥
नानानि सैरेकं ज्ञानं यदि वितथैरथैरपि व्यज्येत ; वितथक्रमैः पदैः वाक्यं १५ व्यङ्ग्यं किन्न भवेत विशेषाभावात ]
मिथ्या असत्यैराकारैः अंशैः यथा येन तद्वारेण प्रतिपत्तिप्रकारेण ज्ञानम् एकमद्वयं द्वैध्यं त्यद्यत (व्यज्यते) जातुचित् कदाचित् तथा मिथ्याक्रमैः मिथ्या क्रमो येषां [५१४क] तैः इति । वाक्यम् उपलक्षणमेतत् , तेन वर्णः (णैः) पदं व्यज्यते । किं कः ? इत्याह-व्यञ्जकैः वर्णपदवाक्यावयवैः इति ।
___ कारिकाविवरणमाह-नाना इत्यादि । नानाभि(नि) सैः वेद्याद्याकारैः एक निरंशं वितथैरथैरपि यदि व्यज्येत ज्ञानं वितथक्रमैः पदं (पदैः)वाक्यं व्यङ्ग्यं किन्न भवेत् ? भवेदेव । कुतः ? इत्याह-विशेपेत्यादि । ___ननु नित्यो व्यापी च स्फोटः परैरिष्यते । न च तथाविधस्य वेदनमिति चेत् ; अत्राहन ज्ञाये ते]त्यादि ।
[न ज्ञायत नोत्पद्यत न नश्यत्येकमञ्जसा । धीवर्णपदवाक्यादि तद्वित्तिवितथात्मना ॥४१॥
२०
(१) "विषयज्ञानतज्ज्ञानभेदाद् बुद्धेर्द्विरूपता। स्मृतेरप्युत्तरे काले न ह्यसावविभावितः॥"-प्र. समु० । (२) वेद्याकारशून्यापि संवित्तिः संवेदने । (३) वेद्याकारसहितेव। (४) द्विधा भावः द्वैध्यम् । (५) “नानेकावयवं वाक्यं पदं वा स्फोटवादिनाम् । निरस्तभेदं पदतत्त्वमेतत्..."-स्फोटसि० श्लो. २९, ३६ । "वर्णातिरिक्तो वर्णाभिव्यङ्ग्योऽर्थप्रत्यायकः नित्यः शब्दः स्फोद इति तद्विदो वदन्ति ...".-सर्वद. पृ० ३०० । द्रष्टव्यम्-न्यायकुमु. पृ० ७४५ दि. ९।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004039 |
| Book Title | Siddhi Vinischay Tika Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anantviryacharya |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |