Page Text
________________
सिद्धिविनिश्चयटीकायाम्
[८ सर्वशसिद्धिः सहकारिणः कादाचित्कत्वात् कादाचित्त्वम् इति चेत् ; अत्राह-अन्यान्यपेक्षिण इति । चर्चितमेतत् । यतः तत्कादाचित्क]त्वात् स्मृतिः कदाचित् 'स्यात्' इत्यध्याहारः । ततो यदुक्तम्*"सुखादिस्वप्नादिज्ञानानि इन्द्रियजनितानि, तत्त्वात् , चक्षुरादिजनितरूपादिज्ञानवत्, यत् तद् इन्द्रियं तत् मनः" इति'; तन्निरस्तम् । ततः तद्भावे क (का)दाचित्कत्वमयुक्तमिति ५ मन्यते । अदृष्टस्य कादाचित्कत्वमभ्युपगम्य तस्यवि (तस्यापि) तत्कारणत्वे दोषं दर्शयन्नाह-अदृष्ट इत्यादि । अहेतुकम् अविद्यमानलिङ्गं मनः स्यात् ।
___ ननु चक्षुरादिज्ञानम् अदृष्टादुपजायत इति; तत एव तेन्निष्पत्तेश्चक्षुरादिकम् अनर्थक भवेत् ।] तत्प्रतीतेनेति चेत् ; मनोऽपि तत एव नाऽनर्थकम् अनन्तरानुमाना[त् ] तत्प्रतीतेः इति चेत् ; न ; स्वसंवेदनव्यभिचारात् , तस्य च साधनात् । अधुना मनोऽभ्युपगम्य दूषण१० माह-सत्यपि इत्यादि । सत्यपि न केवलमसति अणौ सूक्ष्मे मनसि प्रदेशवत्त्वे सत्वत्य (त्त्वेऽसत्य)
प्यात्मनः स्मृतीनां षण्णां सप्तानां [४४५क] वा 'म ग्यनाप्या(वा मनसोऽप्या)त्मनः सम्बन्धा[त् ] सहैवोत्पत्तिः स्यात् । कुतः ? इत्यत्राह-परमाणुवदित्यादि] ___स्यान्मत (तं) त्वम (त्वन्म) तेऽपि मनोऽस्ति, तदप्येवमहेतुकं स्यात् । आगमगम्यत्वान्नैवं
चेत् ; मदीयं तथास्तु । तत्प्रयोजनस्य अदृष्टतः सिद्धेनैवं चेत् ; त्वदीयेऽपि समानम् । उभय१५ कल्पनम् उभयत्रेति ; अत्राह-तदेतदात्म्य (दागम) इत्यादि । तदागमयति(मपठि)तमेतद् विचार्यमाणम् अतोऽ[किञ्चित्करम् ] किश्चिदपि कर्तुं न समर्थ (र्थम्)। किंभूतम् ? सदपि आगमपाठमात्रेण विद्य मानमपि। ननु अन्यार्थक्रियाकरणात्तदाकिश्चित्करं कथं सप स्यादिति चेत् ? त[द]न्यस्य (स्व) कार्यकरणेऽपि सुखादिवेदनादौ विकलेन्द्रियादिवद् अनुपयोगाद् एंवमभि
धानात् । पुनरपि किंभूतम् ? करणमिति । केन रूपेण तत्तत् ? इत्याह-आत्म इत्यादि । तद्२० र्थान्त[र] त्वेन । पुनरपि किंभूतम् ? इत्याह-द्रव्यान्तरम् , प्रतीयमानात् चक्षुरादिद्रव्याद[न्यद्
द्रव्यं द्रव्या]न्तरम् इति । क्व अकिश्चित्करम् ? इत्याह-अन्तर्बहिश्च । अन्तः सुखादिस्ववेदने, नहि सुखादिस्वम्वदेन न शेषमिन्द्रियत्रन न नस्के (स्वसंवेदने शेषमिन्द्रियम् , अमनस्के) अन्यथा विभागोपगमात् (?) बहिस्त (बहिश्च) घटादौ । तत्र कस्यविज्ञानस्य (स्वविज्ञानस्य)
चक्षुरादेरपरस्यानुभवादे 'रपरस्य अनुभवादे'र्भावात्। सिक्षायदि (शिक्षालापादि)ग्रहणाग्रहणे २५ संस्कारदृढत्वेतरकृते, मनुष्यस्य व्याकरणप्रक्रियाग्रहणेतरवत् । तदृढतरत्वेतरे आवरणक्षयोपश
मविशेषात्। 'सत्यपि' इत्यनेन आगमगम्यत्वम् , 'अकिञ्चित्करम्' इत्यनेन तदसाधार णकार्याऽभावाद् अननुमेयत्वं दर्शयतिस्म ।
नतु (ननु)"आत्मप्रदेशावरणक्षयोपशमरूपस्य भावेन्द्रियस्य द्रव्यकरणापेक्षत्वात् [४४५ ख]
(१) सहकारि । (२) तुलना-"सुखादयो वा करणपरिच्छेद्याः ग्राह्यत्वाद् रूपादिवत् ।"-प्रश० व्यो० पृ०४२५। "सुखादिप्रतीतिरिन्द्रियजा अपरोक्षप्रतीतित्वात् । "स्मृतिः इन्द्रियजा ज्ञानत्वात् ।"-प्रश. क० पृ. ९०। (३) मनसः सकाशात् उत्पादे (४) अदृष्टादेव । (५) रूपादिज्ञानोत्पत्तेः । (६) जैनमतेऽपि । (७) 'तदेतदागम' इति वक्ष्यमाणायाः वृत्तेः प्रतीकम् । (८) 'अकिञ्चित्करम्' इति । (९) 'रपरस्यानुभवादे' इति द्विलिखितम् । (१०) आत्मप्रदेशेषु यः अवारणक्षयोपशमः तद्रूपस्य ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004039 |
| Book Title | Siddhi Vinischay Tika Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anantviryacharya |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |