Page Text
________________
४९३
७।२२]
क्षणिकैकान्ते न मैत्र्यादिः व्यवस्थायां कथमेवं पराप्रत्यक्षत्वात् कार्यादृष्टेश्च प्रमाणाभावात् गुणदोषान् कथञ्चिदजानानोऽयं यथाविषयं मैत्र्यादीन् भावयेत् ? ]
चित्तं द्विविधम्-क्षणिकन (कम)व्यापकं सौकतकल्पितम् , नित्यं व्यापकं च साङ्ख्यवेदान्तवाद्यभिमतम् , तत्त्व स्वे परो व (तच्च स्वः परश्च) सन्तानश्च सभागहेतुफलप्रबन्धः, तदभावे विसभागप्रस (गस)न्तानो दूरोत्सारित एवं (एव) तदपेक्षत्वात् , तस्य भेदश्च ५ प्रव्यादी (पृथिव्यादी) नां नानात्वम् अभेदश्च तेषामेव एकत्वम् तेषाम् अव्यवस्थितः कारणात् 'एकान्तपक्षे इति सम्बन्धः । तथाहि-निरंशं न किञ्चित् सदपि चित्तं स्वतोऽध्यक्षतः प्रतीयते। अत एव नाऽनुमानतोऽपि ; हर्षविषादाद्यनेकाकारविवर्त्तस्य स्वयमनुभवात् । विचारितं चैतद् विचारयिष्यते च । 'तदप्रतीतौ च स्वपरेत्यादिव्यवस्थापि दुर्घटा। न केवल (लं) तत्र श्रेयःप्राप्तेरत्यन्तमसंभवः किन्तु मैत्र्यादेरपि इति दर्शयन्नाह-मैत्र्यादिरित्यादि । न केवलं आदि- १० शब्देन करुणादेरेव परिग्रहः किन्तु दीक्षादेरपि, स क सिष्ठे (सः शिष्ये)ऽन्यत्र वा न कचित् , अनुष्ठानवतः कस्यचिदभावादिति भावः । युक्त्यन्तरमाह-विशेषेणेत्यादि । न्यायातिरेकम(मे)तेन दर्शयति । क्रिया व्यापारव्याहारादिः तस्याः सङ्करः सरागे वीतरागे (ग)चेष्टासंभवः तत्र वा सरागाचरणं(ण)संभवः तं किंतुनां (शकितुं) शीलानां सौगतानाम् । क मिथ्यादौ (शिष्यादौ) मैत्र्यापि(दिः) ? तस्य सतो ज्ञातुमशक्यत्वात् । यदि वा तच्छकिनां साङ्ख्या- १५ नाम् । ते हि *"सर्व सर्वत्र विद्यते" इति वदन्तः मैत्रीविषये उपेक्षाविषयं [३८९ क] किन्न शङ्कते(न्ते) । एतेन वैशेषिकादिरपि चिन्तेतः (चिन्तितः) गुणिनो(गुणगुणिनो)र्भेदैकान्ते शिष्टत्वादिगुणाधारनियमाऽशिष्टेः (मादृष्टेः) ।
कारिका) कथयितुमाह-स्वसंवेदनमेव इत्यादि । अयमेवकारः स्थानत्रये द्रष्टव्यःस्वसंवेदनमेव लक्षणमेव चित्तस्यैव इति ।
२० ननु परसंवेदनमपि तस्यास्ति तदपि लक्षणं कस्मान्नोक्तमिति चेत् ; अव्यापकत्वात् , सुखादावसत्त्वात् । तदेव तल्लक्षणं कुत इति चेत् ? अत्राह-सर्वेत्यादि । स्वसंवेदनमेव चित्तस्यैव लक्षणमेव इत्यस्याभावप्रकारेण अन्यथा आत्मसंवेदनं स्वरूपग्रहणं नोपपद्यते तदेकार्थमसमर्थ (तदेकार्थ) समवेतानन्तरज्ञानेनं अर्थापत्त्या वा तद्ग्रहणे अनवस्थाप्रसङ्गादिति भावः । अनेन तल्लक्षणमेव इति कथितम् । केषाम् ? इत्याह-सर्वेषां चित्तानां नीलादिज्ञानानां चैत्तानां २५ सुखादीनामेव इत्यवधारणीयम्, अन्यस्यापि प्रसङ्गात् । तदात्मवेदनाभावे च न विशेषव्यवस्था इति मन्यते । भवन्तस्य (भवतु तस्य) तदेव लक्षणमिति चेत् ; अत्राह-न इत्यादि । न च नै चि कान्त (नैव एकान्ते) स्वसंवित्तिः स्वस्य स्वयं गृहीतिश्रित्तस्य (तिः चित्तस्य) किन्तु कथञ्चि[दि]त्यर्थः । कुतः ? इत्यत्राह-भ्रान्तरित्यादि। साङ्ख्यस्य पुरुषश्चेतनः यथा आत्मानं
(१) निरंशचित्ताप्रतीतौ । (२) वीतरागे । (३) "किं सांख्यमतमवलम्ब्य सर्व सर्वत्र विद्यते ।" -प्र० वार्तिकाल. पृ० १८०। (४) आत्मनः । (५) तदात्मसमवेतद्वितीयज्ञानेन । नैयायिकापेक्षया । (६) मीमांसकापेक्षया । (७) अन्यथा ।
For Personal & Private Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004039 |
| Book Title | Siddhi Vinischay Tika Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anantviryacharya |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |