Yogvarttikam

SR No.: 004031
Original Sutra Author: N/A
Author: Vigyanbhikshu, Ramkrushna Shastri, Keshav Shastri
Publisher: Vigyanbhikshu Ramkrushna Shastri Keshav Shastri
Total Pages: 330
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 6 MB

Page 97

योगवार्तिकम् । स्यैवासंभवाचेति । अत्रोच्यते । अस्माकमन्तःकरणस्य विभुत्वेनातीतादीनां स्वरूपतः सत्त्वेन च सदा सर्वार्थसन्त्रिकपात्, योगजधर्मेण च व्यर्वाहता. तीतादिज्ञानप्रतिबन्धकं तम एव निरस्यताति तदेतत्सायभाष्ये लीनबस्तुलब्यातिशयसंबन्धाद्वा न दोष' इति सूत्रे ऽस्माभिः प्रपञ्चितम । उपसंहारमुखेन सूत्रवाक्यार्थमाह । तस्माच्छ्रुतेति । एतेन दशमस्त्वमसीतिवत् शब्दादेव साक्षात्कार प्रात्मनो भवति निर्विशेषत्वेन चात्मनो न विशेषग्रहार्थर्माप योगजप्रत्यक्षापेक्षति नवीनवेदान्तिप्रलापो ऽपसिद्धान्त एव, स्वशास्त्रानुक्तेऽर्य समानतन्त्रसिद्धान्त यैव सिद्धान्तत्वादिति । यथोक्त प्रज्ञायाः संस्कारजनकत्वमुत्तरसूत्रेपयोगितया प्रतिपादर्यात । समाधीति । ननु तथापि प्रजोत्पत्तिपर्यन्तं ये गापेतास्तु प्रजोत्पत्त्यनन्तरं तु पुनः संप्रज्ञा. तपरंपरायाः किं फर्लामत्त्याशङ्कायामाह । - तज्जः संस्कारोन्यसंस्कार प्रतिबन्धी ॥ ५० ॥
प्रतिबन्धः काविरोधित्वम् । इदमेव बाधशब्देन भाष्यकारी घ यति । सर्वेषां च संस्काराणां चित्त नाशादेव नाश इत्यपि भाष्ये व्यक्ती. भविष्यति । सूत्रार्थ व्याच टे, बाधतइत्यन्तेन । प्राशेते इत्याशयः संस्कारश्चासावाशयश्चेति विग्रहात संस्काराशयमनुद्वदृसंस्कारमित्यर्थः । उद्धदुसंस्कारस्य च बाधो न संभवति उद्बोधप्रतिबन्धस्यैव बाधशब्दार्थत्वादिति भावः । ननु वृत्तिनिरोधसंस्कारस्य व्युत्थानसंस्काराभिभावकत्वं वदति तत्कथं समाधिप्रजासंस्कारस्यापि व्युत्थानसंस्काराभिभावकामिष्यतइतित चेत्र । वृत्तिवावच्छिन्नाभावस्यैव बह्यमाणयुक्त्या संस्कारजनकसिद्धर्न तु संग्रजातकालीनस्य यत्किंचितिनिरोधस्यापि, स्मृतिहेतुतया सिद्धात्म. जासंस्कारादेव व्युत्थानसं स्काराभिभवस्य वत्यमाणप्रयोजनस्योपपत्तः । मनु एकयैव प्रज्ञाव्यत्या तत्सन्तानव्यक्त्या चोत्पादितेन संस्कारेण व्यस्थानसंस्कारबाधसंभवे किमर्थं पुनःपुनः संप्रजातानुष्ठानं तत्राह । व्यत्यानसंस्का. राभिभवादिन्यादिततश्च संस्काराइत्यन्तेन । अभिभवात् । तत्करणात् । शेषं स्पष्टम् । अयं भावः । नैकदा संप्रजातो व्यस्थान संस्कारबाधः । प्रतिस्मृ.