Yogvarttikam

SR No.: 004031
Original Sutra Author: N/A
Author: Vigyanbhikshu, Ramkrushna Shastri, Keshav Shastri
Publisher: Vigyanbhikshu Ramkrushna Shastri Keshav Shastri
Total Pages: 330
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 6 MB

Page 9

योगवार्तिकोपसंहारः ।
एवाजानकारणे बालानेवाधितिपसि । यथा स्वदृष्ट्या मरुजलमासीदिति बवीषि तथा ते ऽपि शविषाणादिकमस्तीति बयुः । ननु ते तु केवलं धात्रीवचनवञ्चिता अत्यन्तासत्स्वेव पदार्थषु विश्वसन्तीति चेदवानपीन्द्रि. यवञ्चित एव मरुजलमाबभास इति ब्रवीति । प्रसिद्वैव विन्द्रियवञ्चना यदनुपदमेव तदर्थवाधदर्शनम् । बाढं भवतु नाम स्वप्नमरुजलादेरत्यन्ततुच्छता नायत्प्रपञ्चस्य तु कथं सा मन्तव्यति चेद्बाधितत्वादेवेति स्मर । बाध्ते खलु सर्वमिदं विश्वं ब्रह्मात्मदर्शनात् । तथा च श्रयते यत्रत्वस्य सर्वमात्मैवाभत्तत्केन किं पश्येत् । को मोहः कः शोक एकत्त्वमनुपश्यतः । मायामात्रमिदं सर्वम् इत्यादि । एवं तुच्छतासायपि लोकसिदुभ्रमकारणस्थिरतातारतम्येनैव व्यावहारिकसत्त्वं प्रातिभासिकं सत्त्वमिति भेदेन व्यपदेशः शास्त्रेषु दृश्यते । एतदभिप्रायेणैवैकं तुच्छमन्यच्चातितु.
छमिति व्यपदेष्टुमिष्यते चेत्कामं व्यपदिश्यतां न पुनर्वस्तुतत्त्वतारतम्येन । उभयोरपि परमार्थतो ऽत्यन्ततुच्छत्वात ।
अयमेव सकलप्राचीनावाचीनवेदान्तनिबन्धानां श्रुतिस्मृत्यादेश्चा शयः । नचैतदनुयायिनो विज्ञानभित्तत्प्रेतितनवीनवेदान्तिब्रवा भवितुमहन्ति । प्रत्त्युत विज्ञानभितारेव वेदान्तिब्रुवत्त्वं युज्यते वक्तुम । परस्परवि. रुद्धप्रलापात । यथा चायं क्लेशकर्मविपाकाशयरित्यादिसूत्रव्याख्यानावसरे पुरुषबहुत्वं तेषां परमात्मव्यतिरिक्तत्त्वं, द्रष्टा दृशिमात्रः शुद्धोपीति सूत्रे च पुरुषाणां बुद्धिसाक्षित्वं 'पुरुषस्य सुखादिप्रकाशनं च व्यापार एव न भवति स्वरूपतो नित्यत्वादि'त्यायुक्त्या तेषां नित्यप्रकाशात्मकत्वं चोपपादा विशेषाविशेषलिङ्गमात्रालिङ्गानीति सूत्रे ‘परमात्मा च सदा जायतस्वरूपतया लयशन्य इति स एव परमार्थसत्र प्रकृतिपुरुषो । प्रलये हि तयोः परमात्मनि व्यापारोपरमरूपो लयो भवति । प्रकृतिः पुरुषश्चाभी लीयेते परमात्मनीति वाक्येभ्य' इत्याह । किं चैकत्र प्रपञ्चस्य ब्रह्मातिरि. तप्रकृत्युपादानकत्वं कारणरूपप्रकृर्तार्नत्यत्वं चोक्त्वा स्वरसवाही विदु. घोपि तथारूठोभिनिवेश इति सूत्रे 'आदान्तयोरवशिष्यमाणमेव वस्तु