________________
२२८
योगवार्तिकम् । मस्य सर्वत्र सिद्धिकथनात संयमानां स्वस्वविषयसाक्षात्कारहेतुतायाः सामान्यत एव सिद्धत्वाच्च ।
नाभिचक्र कायव्यहज्ञानम ॥ २८ ॥
शरीरमध्यति नाभिकन्दरूपं चक्रं कदलीमलवदादावुत्पन्नं यतः शाखापल्लवादिवच्छिरःपादादिकमवयवजातम् ऊर्ध्वमधश्चाविर्भवति । तस्मिनाभिचक्रे संयमात् साक्षात्कृते कायस्य पदार्थव्यहं वातपित्तत्वगसुगादिरूपं साक्षात क्रियतइत्यर्थः । भाष्ये बाह्ममिति । शुक्रस्य मज्जा बाह्येति । एवमादिरेषां सप्तानां क्रमः विन्यासः शरीरसंस्थानम् ।
कण्ठकूपे क्षत्पिपासानित्तिः ॥ २ ॥
सन्तोरस्यादिति । अनेनोपरि छिद्रं वारितं कूपादध उरसीत्यागामिभाष्येण च उरःपर्यन्तत्वं कण्ठकपस्य लप्स्यते तथा च जिहाधःस्थस्य तन्तोर्मूलादारभ्य उरःपर्यन्तं छिद्रं कण्ठकूपः कूपाकारश्छिद्रमिति । तति । तस्मिन् प्रदेशे संयमादशेषविशेषतः साक्षात्कृते सति क्षुत्पिपासानिवृत्तिरूपा सिद्धिर्भवतीत्यर्थः । एवंविधेषु च संयमेषु भावनाप्रकारो योगशास्त्रविशेषांत गुरुमुखाच्च प्रत्येतव्यः ।
कर्मनायां स्थैर्यम ॥ ३० ॥
कर्माकारेति । कुण्डलितसर्पवदवस्थिततया कूर्माकारं हृदयपुण्डरीकाख्यं नाडीचकं तत्र कृतसंयमो योगी स्थिरपदं स्थिरां चित्तत्तिं लभतइत्यर्थः । नायाः कूर्माकारत्वे दृष्टान्तद्वयं यथा सी गोधा वेति कुण्ड. लित इति शेषः ।
मूईज्योतिषि सिझदर्शनम ॥ ३१ ॥
शिर इति । शिरः कपालमध्ये ऽन्तश्छिद्रं छिद्रस्यान्तः प्रभास्वरं स्वप्रकाशकं ज्योतिरस्तीत्यादिरर्थः । शिरः कपालमध्ये छिद्रं प्रभास्वरत्वाज्ज्योतिरिति प्रामादिकपाठेप्ययमेवार्थी लक्षणया कार्यः । शेषं सुगमम् ।
प्रातिभाहा सर्वम ॥ ३२ ॥
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
