________________
२२०
योगवार्तिकम् । धानमुत्पद्यते योगिनः । दिवान्धेनेव केनाप्यसौ न दृश्यतइत्यर्थः । सूत्रकारस्य न्यनतां परिहरति । एतेनेति । एतेन रूपान्तर्द्धानेन शास्त्रान्तरसिद्ध शब्दादान्तानमप्युपतितं बेदितव्यमित्यर्थः । यदा कायस्य शब्दस्पर्शरसगन्धसंयमात्तेषां ग्राह्मशक्तिस्तम्भो भति तदा श्रोत्रादिसंनिकर्षप्रतिबन्धादयोगिनः शब्दादिकं बधिरेणेव केनापि न यत-इति भावः ।
सोपक्रमं निरूपक्रमं च कर्म तत्संयमादपरान्तज्ञानमरिष्टिभ्यो वा ॥ २१ ॥
व्याचष्टे । आयुरिति । आयुष्करकर्मज्ञानादेव झटित्यझटितिरूपा. भ्यामपरान्तस्य मरणस्य ज्ञानं भवति अतः कर्मणो विशेषणमायुर्विपाकमिति । सोपक्रम तीव्रवेगेन फलदातृ। यथा कलिकालीनप्रजासु बाल्ययोवनवाईकादयवस्थानां झटित्येवारम्भकमायुष्करं कर्मेति। निरुपक्रमं च मन्द. वेगेन फलदातृ । यथा सत्यादिकालीनप्रजासु बाल्ययौवनवाईकाढावस्थानी विलम्बेन प्रारम्भकम आयुष्करं कर्मेति । तथा च सोपक्रमस्य साक्षात्कर. णात् शीघ्रमरणस्य ज्ञानं निरूपक्रमस्य साक्षात्करणाच्च विलम्बेन मरणस्य ज्ञानं भवतीति विभागः । सोपक्रमनिरुपक्रमकर्मणादृष्टान्तमाह । तत्र यथेत्यादिना । वितानितं विस्तारितम् । हुसीयसा स्वल्पेन। यथाक्रममुभयोरपरं दृष्टान्तद्वयमाह । यथा वाग्निरित्यादिना । कते तृणे, क्षेपीयसा शीघेण । उपसंहरति । तदैकेति । जन्मान्तरभोगस्य कर्मणो ज्ञानं वर्तमानदेहस्यापरान्तज्ञानहेतुरत उक्तमेक्रविक्रमिति । भुज्यमानकर्मभिः सहकभविक्रमित्यर्थः । सूत्रार्थमाह । तत्संयमादिति । ऐकविकायुक. रकर्मसंयमात्सोयक्रमादिरूपविशेषावधारणे सति पूर्वान्तापेक्षया अपरान्त. स्य मरणस्य शीघ्रत्वाशीघ्रत्वरूपैजान भति अरिष्टेभ्यो वेत्यर्थः । अरिष्टजानन्यापीदं फ प्रति सूत्रे प्रसङ्गादेवोक्त संयप्रसिद्धीनामेव प्रकृतत्वाद रिष्टानि मरणचिह्नानि च योगिना समाध्यवधानार्थम् अवधारणीयानि । तानि व्याचष्टे । त्रिविमिति। पिहितकर्णः स्वदेहान्तर्घोषं वहिज्वलनशब्दवच्छन्दविशेषं न शृणाति इत्येकमरिष्टमाध्यात्मिकम् । अवष्टब्धे अङ्ग.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
