Page Text
________________
योगवार्तिकम् ।
सुवर्तमान इति । धर्माणां नित्यत्वमुक्तं नित्यत्वं विना प्रतीतानागतलक्षयोगासंभवात । श्रत्र एकै लक्षणाभिव्यक्ति कालेपि धर्मेौ लक्षणान्तराभ्यां समाभ्यां वियुक्ता न भवतीति समुदायार्थः । तथा धर्मव लक्षणान्यपि जित्यान्येवेति नात्यन्तास दुत्पत्तिसदत्यन्ताच्छेदयोः प्रसङ्ग इति भावः । कोकलताभिव्यक्तिकाले लक्षणान्तरयेोरनुपलम्भादभाव एव युक्त इत्याशडूम्यां तयेारुपलब्धिमानुमानिकों दर्शयति । यथेति । न शेषासु विरक्ता इति । रागस्य भावित्वे सति विरक्तव्यवहारादर्शनात् तथा चैऋषिवरावाभिव्यक्ति कालेपि विषयान्तररागस्यात्यन्तमभावो नास्ति प्रतो रागस्य एकलचणाभिव्यक्तिक्काले अन्ययोः सत्ता सिध्यत्यनुमानादित्यर्थः । लक्षयापरिणामपि परोक्तदूषणमुद्भावयति । अत्रेति । सर्वस्यानागता देवर्त्तमानादिसर्वलक्षणयोगादनगतादिकमपि वर्तमानं स्यादित्यध्वनां संकरः प्रसक्तः क्र मिकत्वे चासदुत्पादप्रसङ्ग इति शेषः । अतो वर्तमानमात्रलक्षण सर्व वस्तु पूर्वोत्तरकालये/स्तु तस्याभावमात्रम् । प्रभावप्रतियोगित्वादेव चातीतल्यादिव्यवहार इति । तत्रादौ धर्मेषु लक्षणत्रयसंबन्धमेव व्यवस्थापयतिः । धर्मीशामिति। धर्माणां तावत् धर्मत्वं प्राक्साधितत्वाच साधनीयम्। सिद्धे प धर्मत्वे धर्माणां लक्षणं भेदो लक्षणबहुत्वमपि वक्तव्यं न पुनवैनाशिकोक्तं वर्तमानमात्रमेकं लक्षणम् । यतो न वर्तमानसमयमात्रेस्य धर्मस्य धर्मत्वं किं त्वतीतादिसमयेपीतिशेषः । अत्र हेतुमाह । एवं हीति । हि समास एवं वर्तमानकालएव धर्मत्वे सति सर्वमेव चित्तं नः रागधर्मकं विरक्तमिति यावत् । विरक्तव्यवहारयोग्यं स्यात् क्रोधकाले रागस्यासमुदाबारात अनाविर्भावादित्यर्थः । चयं भावः । यथा यदा कदा चिद्रागस, * भवन्मते चित्तं रक्तमितिव्यवहारः तथा यदा कदा चिद्रागाभावेन चि
मिति व्यवहारः स्यादिति । तोतीतादिकालेपि समावेश्विमादिधर्माधर्माणां त्रिलत्तणकत्वं सिद्धम् । यच्च तैरुच्यते प्रभावप्रतियोगि सामात्रेणातीतादिव्यवहार इति, तदपि हेयम्। असति घटे ध्वंसप्रतियोगि वादिरूपम्यातीतत्वस्य वृत्त्यनुपपत्तेः संयोगित्वादिवमातियो मित्यादेरपि संबन्धिदुयसत्वं विनानुपपत्तेः सदसतेः संबन्धादर्शनात्। ध्वंसप्रागभाव
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
१२०
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004031 |
| Book Title | Yogvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vigyanbhikshu, Ramkrushna Shastri, Keshav Shastri |
| Publisher | Vigyanbhikshu Ramkrushna Shastri Keshav Shastri |
| Publication Year | |
| Total Pages | 330 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 6 MB |