Page Text
________________
योगवार्तिकम् । इति कथ्यतइत्यर्थः । सम्यक प्रज्ञायते सातात्क्रियते ध्येयमस्मिविरोधविशे. षरूपे योगइति संप्रज्ञातो योगः। यद्यपि समाधिशब्देनैकायतातिशयरूपं निरोधट्ठयरूपयोगद्यस्याङ्गमेव परिभाषिष्यते तथापि योगद्वयमङ्गाडिनोर. भेदविवक्षयैव समाधिशब्देनोक्तमेवमुत्तरोत्तरसूत्रेऽपि बोध्यम् । स च संप्रज्ञातश्चतुर्विध इत्याह। स चेति। न च वितकानुगतादित्रिके साक्षात्कारजनक त्वादिकं साक्षावास्ति अविद्यालेशसंपर्कादिति वाच्यम् । सवितर्कादिक्रमे णैव साक्षात्कारवृद्ध्या चरमभूमिकायामृतंभरप्रज्ञोदयेन भूमिकाचतुष्टयण्व साक्षात्कारसंबन्धादिति। निरुद्धभुमेरपि लयत्वमाह। सर्ववृत्तीति। संप्रज्ञातकालीना साक्षात्काररूपिणी या वृत्तिः तस्या अपि वक्ष्यमाणपरवैराग्येण निरोधे जायमाने त्वसंप्रजातयोग इत्यर्थः । वृत्तिनिरोधश्च चित्तस्य वृत्तिसं. स्कारशेषावस्था अभावस्याधिकरणावस्थाविशेषमात्ररूपत्वात निरुध्यन्ते ऽस्यामवस्थायामिति व्युत्पत्तेवा, सा चावस्था संस्कारमात्रैः परिणामधारा । निरोधकाले संस्कारतारतम्यरूपस्यैव चित्तपरिणामस्य सूत्रभाष्याभ्यां वयमाणत्वादिति । ननु वृद्भिनरोधो वृत्त्यभावमात्रमेकायताविशेषो वा निरोधस्याभावमात्रत्वेवयमाणसंस्कारजनकत्वानुपपत्तेरेकाग्रतामात्ररूपत्वे समाधिरूपादङ्गात्संप्रज्ञाताच्च भेदानुपपत्तेः । “उल्काहस्तो यथा कश्चित द्रव्यमालोक्य तास्त्यजेत् । बोधेन ज्ञानमालोक्य तथा बोधं परित्यजे"दित्या. दिस्मृतिषु ‘यावदि गतं तय मिति पूर्वोक्तश्रुतौ चासंप्रज्ञातस्य सकलवृत्तिशून्यत्वअधणाच्च । ननु संप्रज्ञातासंप्रजातयोगियोनिरोधरूपयोः किं प्रयो. जनं योगाङ्गानुष्ठानादशुद्धितये ज्ञानदीप्तिराविवेकख्याते रितिसूत्रेण योगाङ्गस्यैव ज्ञानहेतुताया वयमाणत्वात् संप्रज्ञातयोगकाने ज्ञानस्योत्पत्तेरेव शास्त्रेष्ववगमात् न तु तदेतुतायाः एककालकत्वेन हेतुहेतुमद्रावासंभवाच्च । अस्तु वा विषयान्तरसंचाराख्यप्रतिबन्धनित्तिरूपतया जानहेतुत्वं संप्रज्ञातयोगस्य 'क्षीणवृत्तेरभिजातस्येव मणेर्यहीग्रहणयामेषु तत्स्थतद. जनतासमापत्तिरित्यागामिसूत्राच्च न तु असंप्रज्ञातयोगस्यापि तस्य ज्ञानजन्यत्वात्, न च ज्ञानोत्पत्त्यनन्तरं मोक्षायान्यत्साधनमपेतणीयं तस्य तावदेव चिरं यावत्र विमोत्यऽथ संपत्स्य' इत्यादिति भिरन्यनिरपेक्षतानस्य मो
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004031 |
| Book Title | Yogvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vigyanbhikshu, Ramkrushna Shastri, Keshav Shastri |
| Publisher | Vigyanbhikshu Ramkrushna Shastri Keshav Shastri |
| Publication Year | |
| Total Pages | 330 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 6 MB |