________________
१४५
योगवार्तिकम् । चावश्यं बुद्धिरपि भासते अनादिमिथ्याज्ञानवासनाख्यदोषस्य प्रतिबन्धे मानाभावात् । अतो ऽहं जानामीयविदुषां प्रत्ययोऽहमंशे धमो जानवत्त्वा. शे प्रमेत्यावयोः समानमेव । विदुषां तु जानामीति प्रत्ययोसिद्ध एव । परमेश्वरस्य सर्वजत्वादिव्यवहारस्तु लोकव्यवहारादिति । अधिकं तु सांख्यभाष्यादी प्रोक्तमिति दिक् । बुद्ध्यतिरिक्त द्रष्टार प्रमाणमाह सूत्रकारः ।
तदर्थ एव दृश्यस्यात्मा ॥ २१ ॥
तस्य पुरुषस्यार्थः प्रयोजने भोगापवावेवार्थः प्रयोजनं यस्य स | तथेति मध्यमपदलोपी समासः। भोगापवर्गप्रयोजनकमेव दृश्यस्य स्वरूपं कार्यकारणात्मकं गुणत्रयं न स्वार्थमित्यर्थः । तथा च गुणाः परार्थाः संहत्यकारित्वात शय्यादिदित्यनुमानेन बुद्ध्यायतिरिक्तस्य पुरुषाख्यस्य परस्य सिद्धिरितिभावः। इदं चानुमानं पूर्वसूत्रे व्याख्यातम् । तदर्थमेव दृश्य. मित्येतावन्मात्रेणैव निर्वाहेप्यात्मपदं धात्वर्थ दर्शने तदर्थस्वान्वयभ्रमनिरा. साय प्रयुक्तमिति । तदर्थत्वे युक्तिं वदन सूत्रं व्याचष्टे । दृशिरूपस्येति । यतो दृशिरूपस्य पुरुषस्य यत् कर्मव कर्म दर्शनं तद्विषयतां गतमेव वस्तु दृश्य भवति दर्शनं च सर्ववस्तूनां प्रयोजनमिति सर्वसंमतमतस्तदर्थमेव दृश्य. स्य गुणाः स्वरूपं भवति तिष्ठतीत्यर्थः । नहि परप्रयोजनकं वस्तु परंपयोजनं विना तणमपि स्यातुं चमते नित्यमनित्यं वा प्रयोजनं विना कस्यापि परार्थस्यावस्थानादर्शनेन पुरुषार्थस्य तस्थितिहेतुत्वसिरिति भावः । अनेन च सूत्रेण चैतन्याधीना सत्ता दृश्यस्य न स्वत इति सिद्धम्। पूान्तरमवतारयितुमुपक्रमते । तत्स्वरूपमिति । नवु दृश्यस्वरूपं यदि परस्य पुरुषस्य रूपेण दर्शनेन निमित्तेन तदर्थ प्रति लब्बात्मकं लब्धसत्ताकंताई भोगापवर्मार्थतायां भेगरपवर्गरूपे पुरुषस्यार्थसमडे कृते प्रति पुरुषेण न दृश्यतइति कृत्वा स्वरूपत्यागाचाशोत्यन्तोच्छेदोस्य गुणादेः प. सा इत्यर्थः । प्रयोजनसमाला हि प्रयोजनकारि नाश्यलदति धर्माक्षमानाधितादिस्यले तयाचप्रतिनित्यत्वसमादिप्रवाहानुच्छेदनि.
-
१०
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
