Page Text
________________
१७०
तत्त्वाधिगमसूत्रम्
[ मध्याय: ८ उच्यते। तद्वैविध्य 'निरूपयति-तथा चान्यथा चेत्यर्थः । यथा येनाध्यवसायप्रकारेण यादृगभावं बद्धं कर्म तत तथा तेनैव प्रकारेण विपच्यते अन्यथा च, प्रकारान्तरेणापीत्यर्थः। अनुभावो विपाको रस इति पर्यायाः । स च तीव्रमन्दमध्यमावस्थाभेदः शुभश्चैककः । तत्र कदाचिच्छुभमप्यशुभरसतयाऽनुभूयते, अशुभं च शुभरसतयेति वैविध्यार्थः । तथा चाह
" तासामेव विपाकनिबन्धो यो नामनिर्वचनभिन्नः।
स रसोऽनुभावसंज्ञस्तीवो मन्दोऽथ मध्यो वा ॥१॥" तत्र चाष्टप्रकारे कर्मणि किश्चित् कर्म पुद्गलेष्वेव विपच्यते, तत्पुद्गलान् परिणमयति नानाप्रकारेण, किञ्चिद् भवविणकि प्राप्तजन्मन आत्मनः शरीरवतो विपच्यते। अपरं तु क्षेत्रविपाकि, क्षेत्रान्तरे विपच्यत इत्यर्थः । अन्यजीवविपाकीति, जीव एव विपच्यते इति । एवं चतुर्षा विपच्यते । तथा चाह
"संहननं संस्थानं वर्णस्पर्शरसगन्धनामानि ।
अङ्गोपाङ्गानि तथा शरीरनामानि सर्वाणि ॥ १॥ केषाश्चित् कर्मणां अगुरुलघुपराघातोपघातनामातपोद्योतनामानि । पुद्गलादिषु विपचनम् प्रत्येकशरीरस्थिरशुभनामानीतरः सार्धम् ।। २॥
प्रकृतय एताः पुद्गलपाका भवपाकमुक्तमायुष्कम् ।
क्षेत्रफलमानुपूर्वी जीवविपाकाः प्रकृतयोऽन्याः ॥३॥" कथं पुनरन्यथा बन्धोऽन्यथा विपाकरूपो रस इति प्रतिपादनायाह-जीवः कर्मविपाकमनुभवनित्यादि । स्थित्युत्पत्तिव्ययपरिणाम्यात्मा कर्मणो ज्ञानावरणादिकस्य विपाक सुञ्जानो रसमनुभवन्-वेदयमानः प्रकृतीनां सङ्क्रमं करोति । स च सक्रमः कर्मप्रत्यय:कर्महेतुक एव, निर्निमित्तो यः स्यादनाभोगो हि ज्ञानावरणोदयः । अनाभोगवीर्यपूर्वकर्मस
क्रमोऽभिसम्बध्यते। करोति क्रियते आभुजतः-अध्यवस्यतश्चेष्टाऽऽत्मनो या तदामोगवीर्यमनाभुञ्जतोऽनध्यवस्यतः सामर्थ्य विशिष्टक्रियापरिणामः अनाभोगवीर्य तत्पूर्वकं तद्द्वारकं कर्मसक्रमं विधचे । स पुनः सक्रमः कासु प्रकृतिषु कासां वा प्रकृतीनामित्याह
भा०-उत्तरप्रकृतिषु सर्वासु मूलप्रकृत्यभिन्नासु, न तुमूलप्रकृतिषु सरकमो विद्यते, पन्धविपाकनिमित्तान्यजातीयकत्वात् ।
टी०-उत्तरप्रकृतिवित्यादि । मूलप्रकृत्यपेक्षया उत्तरप्रकृत्यभिधानम् । अष्टौ मूलप्रकृतयो ज्ञानावरणादिकाः । उत्तरप्रकृतयस्तु पश्चमेदं ज्ञानावरणमित्यादिकाः । तत्रोतरप्रकृतीनामेवोत्तरप्रकृतिषु सक्रमः । सर्वास्वित्युत्सर्गः । कासाश्चिम भवतीत्यपीत्यर्थः। अपवदिष्यते चोपरिष्टात् । पश्चप्रकारं ज्ञानावरणं चक्षुर्दर्शनावरणादिप्रकृतिप्वप्यविशेषण
१ दर्शयति ' इति ग-पाठः । २ 'नानाऽऽ-' इति च-पाठः । ३ अपि वदिष्यते ' इति -पाठः।
Jain Education International
www.jainelibrary.org
For Personal & Private Use Only
| SR No. | 004023 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Thakurprasad Sharma |
| Publisher | Shripalnagar Jain S M Derasar Trust |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 396 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 10 MB |