Page Text
________________
१२६
तत्वार्थाधिगमसूत्रम्
[ अध्यायः ८
।
रिंका दिवर्गणास्वष्टासु ज्ञानावरणादि कर्मयोग्याननन्तानन्तप्रदेशस्कन्धांश्चतुःस्पर्शान्, एतदेव च पुद्गलग्रहणेन स्पष्टयति । पूरणगलनलक्षणा: पुद्गलाः स्कन्धीभूतास्तानादत्ते, न पुनः क्रियामात्रं कर्म । कर्म हि पौद्गलमिष्टं रूपादिमदिति । आदत इति कर्मात्मप्रदेशेषु लगयति । करोतेः सर्वधात्वर्थवर्तित्वान्मिथ्यादर्शनाद्या वेशादार्द्रीकृतस्यात्मनस्तदाकारपरिणतिक्रिया कर्मलगनहेतुः । कर्ता चात्मा क्रियायाः, क्रियानिर्वर्त्य च कर्मेत्यमुमेवार्थं भाष्येण स्पष्टयति- सकषायत्वाज्जीवः कर्मणो योग्यान् पुद्गलानादत्ते । कर्मणो योग्यानिति अष्टविधे पुद्गलग्रहणे कर्मशरीरग्रहणयोग्यानित्यर्थः । नामप्रत्ययाः सर्वतो योगविशेषादिति वक्ष्यते ( अ० ८, सू० २५ ) ॥ २ ॥
भा०
डी० - सकषायत्वादित्यादिना । पदच्छेदोऽपि हि व्याख्याङ्गम् । अन्यथा वट वृक्षे तिष्ठतीत्यादिषु निश्चय एव न स्यात् । ततः सामान्यं न्यायमाश्रित्य भाष्ये पदच्छेदद्वारेणार्थमाचष्टे । मिथ्यादर्शनादयः कर्मबन्धस्याष्टप्रकारस्य सामान्य हेतवोऽभिहिता एव प्रथमसूत्रे, किमर्थं पुनः कषायग्रहणं भेदेनेति १ उच्यते - कपायाणां प्रधानहेतुत्वप्रतिपादनार्थम् । तत्रामर्षोऽप्रीतिर्मन्युलक्षणः क्रोधः। स्वगुणपरिकल्पनानिमित्तत्वात् अप्रणतिर्मानः पराभि सन्धाननिमित्तैरछद्मप्रयोगो माया । तृष्णापिपासाऽभिष्वङ्गास्त्रादलक्षणो लोभः । तत्रैककोनन्तानुबन्धी, संसारानुबन्धीत्यर्थः । एवमप्रत्याख्यानः प्रत्याख्यानावरणः संज्वलनश्चेति । त एते पापिष्ठा बन्धहेतवः संसार स्थितेर्मूलकारणं ऑजन्मजराभावलक्षणायाः कष्टतमाः प्राणिनामनपैराद्धवैरिणः । यथोक्तमार्षे ( दशवैकालिके अ० ८, उ०२, ०४० ) -
"कोहो य माणो य अणिग्गहीया, माया य लोभो य पवड्डमागा ।
चत्तारि एए कसिणा कसाया, सिंचंति मूलाई पुणन्भवस्स ॥ १ ॥ " इन्द्रवज्रा तथा - ""जं अइदुक्खं लोए, जं च सुहं उत्तमं तिहुयणंभि ।
तं जाण कसायाणं, बुड्डिक्खयहेउयं सव्वं ॥ २ ॥
"
एतच्च सकषायत्वं हेतुत्वेनोपात्तम् । हेतुश्च धर्मिणो भवति, स च धर्मी जीव इत्याह । कषायपरिणामो हि परिणन्तुरात्मनो, न त्वपरिणामस्य सर्वगतस्याक्रियस्येति । यथाऽऽह - " जीवस्तु कर्मबन्धन - बद्धो वीरस्य भगवतः कर्ता । सन्तत्याऽनाद्यं च तदिष्टं कर्मात्मनः कर्तुः ॥ १ ॥ संसारानादित्वाद् बन्धस्यानादिता भवति सिद्धा । अत एव कर्म मूर्त नामूर्त बन्धकं हीष्टम् ॥ २ ॥
१ 'कर्मयोग्या ०' इति घ-पाठः । २' अष्टविध ० ' इति घ टी-पाठः । ३ ' निमित्ताशुद्ध प्रयोगो' इति पाठः ।
*
' आवजवी ( ? ) भावलक्षणयोः' इति ग-पाठः ।
५ ' पराधं वैरिणः' इति च पाठः ।
६ छाया-
क्रोधश्व मानश्च अनिगृहीतौ माया लोभश्व प्रवर्धमानौ । चत्वार एते कृत्स्नाः कषायाः सिञ्चन्ति मूलानि पुनर्भवस्य ॥ ७ छाया -- यदतिदुःखं लोके यश्च सुखमुत्तमं त्रिभुवने । तदू जानीहि कषायाणां वृद्धिक्षयहेतुजं सर्वम् ॥
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004023 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Thakurprasad Sharma |
| Publisher | Shripalnagar Jain S M Derasar Trust |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 396 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 10 MB |