Page Text
________________
सूत्र १२] स्वोपनभाष्य-टीकालङ्कृतम् मूर्छा, सैव च परिग्रहसद्भावपरिणामादात्मनो हिंसादिवत् प्रमत्तयोगानुवृत्तिसामर्थ्यात् संक्षेपतो रागद्वेषमोहमूला मूर्छा । तद्विरहितस्याप्रमत्तकायवाङ्मनोव्यापारस्य तु संयमोपकारिपधिशय्याहारशरीरेष्वागमानुज्ञातेषु न समस्ति मूर्छा । यथोक्तम्
"'जपि वत्थं व पायं वा, कंबलं पायपुंछणम् ।। तंपि संजमलज्जहा, धारंति परिहरंति य (अ)॥१॥"
-दशवैकालिके (अ० ६, सू०१८) न च योग्योपकरणकलापादृते साध्यार्थसिद्धिरस्ति । येऽपि मूढाः पात्रवस्त्रादि आगमोक्तं मुक्तिसाधनमुपकरणमहिंसावतपरिपालनप्रत्यलं न परिगृह्णते तैरपि जघन्यतः शरीराहारशिप्यादिपरिग्रहोऽवश्यंतया कार्य एवेति न परमनालोच्यैवोपालन्धुमर्हन्तीति । अल्पबहुत्वविशेष इति चेदित्यप्यसत् । दरिद्रस्य द्रविणमल्पं महर्द्धिकस्य प्रभूतमिति न दूंर्गतोऽपरिग्रह इत्युच्यते । तस्मात् मूर्छालक्षण एव परिग्रहः, नेतर इत्यवश्यंतया प्रतिपत्तव्यमवशेनापीति ॥
प्रकृतमुच्यते । मूर्छालक्षितपरिग्रहनिर्दिदिक्षया भाष्यकृदाहभा०-चेतनावत्स्वचेतनेषु बाह्याभ्यन्तरेषु द्रव्येषु मूछो परिग्रहः ॥
टी-चेतनावत्स्वित्यादि । चेतना-चैतन्यं-ज्ञानदर्शनोपयोगः स येषु विद्यते ते चेतनावन्तस्तेषु चेतनावत्सु-एकद्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रियेषु अचेतनेषु च-पायो वास्त्वादिषु पायाभ्यन्तरभेदभाक्षु रागादिषु आत्मपरिणामेषु मूच्छो, द्रव्येषु इति विषयनिर्देशांत कचित पुद्गलद्रव्यमेव शुद्धं कचिदात्मप्रदेशसंयुक्तमिति । द्रव्यग्रहणाच्चतुर्विधपरिग्रहं सूचयतिक्षेत्रतो ग्रामनगराधवच्छिन्न ता]द्रव्यस्य, कालतो रात्रिंदिवव्यवच्छिमता, भावत इति प्रतिविशिष्टवस्तूपलम्मे महार्थे सति अतिशयवती मूर्छा प्रजायते मध्ये मध्या जघन्ये जघन्या इति ॥ मूर्छायावासंमोहार्थमिच्छादीन् पर्यायानाचष्टे भाष्यकारः
. भा०–इच्छा प्रार्थना कामोऽभिलाषः काङ्क्षा गार्य मूर्छमूर्छायाः पर्यायाः
या त्यनर्थान्तरम् ॥ १२ ॥ टी०-इच्छा-शतधनः सहस्रमिच्छति सहस्रधनो लक्षमिच्छतीत्यादि परम्परया सकलेन त्रैलोक्येनापि न धायति । प्रकर्षेणार्थना प्रार्थना, तनिष्ठत्वात् विद्यमानकिञ्चनमाप्रोऽपि परमेव याचते तृष्णया वशीकृतः। कमनं कामा, यथाप्रधानद्रव्यकामिता, यद यद गुणवद द्रव्यं तत् तदनुरुध्यत इतियावत् । अभिलाषस्तु मानस एव व्यापारः, परर्द्धिदर्शनादाक्षिप्तचिवत्तिर्मनसाऽभिलपति-एवं ममापि यदि भवेयुः सम्पद इति । काक्षणं छाया
बदपि धर्म का पात्रं वा कम्बलं पादप्रोञ्छनम् ।
तदपि संयमलज्जार्थ धारयन्ति परिभुजते च ॥ ३ 'दुर्गतिपरि' इति -पाठः। ३ 'निर्देशः' इति स-पाठः। ४ 'चेतोवृत्ति' इति उ-पाठः ।
११
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004023 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Thakurprasad Sharma |
| Publisher | Shripalnagar Jain S M Derasar Trust |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 396 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 10 MB |