________________
(१४.) माझें आत्म स्वरूप सर्व दोषांनी रहित करो. वृषभ या शब्दाचा अर्थ याप्रमाणे करतात. वृष झणजे धर्म त्याने शोभणारा तो वृषभ होय किंवा ज्याचे योगाने धर्माला शोभा आली तो. तात्पर्य-वृषभनाथ तीर्थकरांनी तृतीय कालाच्या अंती जैन धर्माचा प्रसार केला. यावरून त्यांचे 'वृषभ ' हे नांव सार्थक आहे हे सिद्ध होते. येथे नैयायिक अशी शंका करितात की सर्व कम नाहीशी होण्यापूर्वी जिनेश्वरास सर्वच मणत असाल तर आमची काही हरकत नाही, परंतु सर्व कर्माचा क्षय झाल्यावर तो सर्वज्ञ असू शकत नाही, कारण ज्यावेळेस आत्म्यास मोक्ष प्राप्त होतो, त्यावेळेस त्याच्या ज्ञानादि गुणांचा अत्यंत नाश होतो, त्यामुळे मोक्षामध्ये आत्मा पूर्ण जड असतो. परंतु हे मणणे योग्य नाही कारण शान हा आत्म्याचा असाधारण गुण आहे. त्याचा केव्हांच नाश होणे शक्य नाही. त्याचप्रमाणे तो मुण आत्म्यापासून सर्वथा भिन्न नाही. कारण सर्वथा भिन्नजे पदार्थ असतात त्यांचा संबंध केव्हांच होत नाही. जसे सह्य व विन्ध्यपर्वत. यावरून आत्म्याचा ज्ञान गुण त्याच्यापासून अगदीच भिन्न नाही हे सिद्ध होते. कारण ज्ञान जर सर्वथा भिन्नच असते तर 'आत्म्याचें शान' असें कसें बरें लणतां येईल. पुद्गलाचा किंवा आकाशाचा शान गुण आहे. असें मणण्यास कोणती हरकत आहे हे समजत नाही. यासाठी त्यास भिन्न कल्पून मुक्त्यवस्थेत. त्याचा नाश मानणे युक्तिसंगत दिसत नाही. तसेच सांख्य हे मोक्षावस्थेत आत्मा केवळ आपल्या चैतन्य स्वरूपांत राहतो. असें ह्मणतात. झणजे त्यांनी दोन तत्वे मानली आहेत. एक प्रकृति व दुसरे तत्व आत्मा, परंतु आत्म्यामध्ये जे ज्ञान असतें तें प्रकृतीचा संबंध झाल्याने असते व मोथ होण्याचे वेळेस प्रकृति आत्म्यापासून सर्वथा. येगळी होते, तेव्हा
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
