________________
(२१५.)
रण करते त्याच रीतीने ती नास्तित्व स्वभावास धारण करते असे जर स्याद्वाद मणत असला तर तो अवश्य सदोष झटला गेला असता. स्याद्वादाने वस्तूमध्ये अनेक धर्माची सिद्धि करता येते. जीवाचा ज्ञान दर्शन मूळ स्वभाव आहे झणून त्यास जीव ह्मणतां येते. व प्रमेयत्वादि धर्माचेही त्याच्या ठिकाणी अस्तित्व असल्यामुळे त्यास अजीव असेंही झणता येते. यास्तव सकद्दशनी विरुद्ध वाटणारे गुण देखील स्याद्वाद दृष्टि प्राप्त झाली मणजे अविरुद्ध वाटू लागतात. पदार्थामध्ये विरुद्ध धर्म असतातच. तथापि त्यायोगे कोणतीही हानि होत नाही. जसें ग. जाननाचे अर्धे शरीर मनुष्याकृति धारण करतें व अर्धे शरीर हत्तीच्या तोंडाचे स्वरूप धारण करते. अ.पण नृसिंहाकडे पहा तेथेही हाच प्रकार; तोंड सिंहाचे व सर्व शरीर मनुष्याचें. झाडाचा बुंधा स्थिर असला तरी त्याच्या फांद्या वाऱ्याने हलत असतात. तेव्हां चलाचलत्व हे विरुद्ध धर्मही त्यामध्ये राहूं शकतात. यास्तव शीत व उष्ण हे धर्म जसें एकत्र राहत नाहीत तद्वत् अस्तित्व नास्तित्व हे विरुद्ध धर्म एकत्र राहू शकत नाहीत असे मणणे चुकीचे आहे, हे सिद्ध होते. धूपारतीचा वरचा भाग गरम असतो व खालचा भाग थंड असतो. यावरून शीतोष्णधर्म देखील एका वस्तूमध्ये अविरुद्धपणे राहू शकतात, हे सिद्ध होते.
याचप्रमाणे वैयधिकरण्य नांवाचा दोषही अनेकांत वादांत प्रवेश करीत नाही. अस्तित्व नास्तित्व हे दोन धर्म जर भित्र भिन्न वस्तूमध्ये आढळून आले असते-यांचे आधार जर भिन्न असते तरच हा दोष या स्याद्वादामध्ये आढळून आला असतां. परंतु हे दोन धर्म एकाच आधारामध्ये राहू शकतात. याचप्रमाणे वर सांगितलेली उदाहरणे येथेही उपयोगी पडतील.
अनवस्था-हाही दोष या मताचा आश्रय करीत नाही,
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
