________________
( १६६) . स्तम् । कथम्भूतं विशेषणमित्लह-यत इत्यादि । यतो विशेषणाद्विनियभ्यते विशेष गनियतरूपतय.वधार्यते । किं तत् ? विशेष्यं तद्विशेपणं यथा कृष्णत्वं सर्पस्य । किं विशेष्यमित्याह-विनियम्यते च यत् । यद्विशेष्यं । विनियम्यते । च-शब्द उभयत्र सम्बध्यते । अत्र तयोरित्यादिना परो दूषणमाहः तयोचोमयो-विशेषणविशेष्ययोः सामान्य सामान्यरूपत्वमतिप्रसज्यते अतिप्रसंगवद्भवेत् । सर्वोऽपि हि सर्पः कृष्णो भवेत् इति विशेष्यसामान्यमतिप्रसंगवद्भवेत् तथा । सर्पः पृष्ठ दिनैव उदरादिनापि कृष्णो भवेदिति विशेषणसामान्यमतिप्रसंगि भवे. दिति । अत्रोसरमाह विवक्षितादित्यादि । विवक्षिताद्विशेषणाद्विशेष्याच अन्यस्य अविवक्षितस्य वर्जनं । कुतः? स्यादिति हेतोः । तथाहि, स्यात्कृष्णः सर्पः इति वाक्ये स्यात्कृष्णः पृष्ठ द्यङ्गेना कृष्णो नोदरादिना । सोऽपि कश्चिदेव कृष्णः न सर्वः शुक्लादेरप्यनिवारणादित्यन्यवर्जन ते तव मते सुप्रतीतम् ।
तात्पर्यः-सामान्य व विशेष झणजे काय हे प्रथम स्पष्ट केले आहे. सामान्य धर्माचे दोन भेद आहेत. तिर्यक्सामान्य व ऊर्द्धता सामान्य. तिर्यक्सामान्य मणजे प्रत्येक व्यक्तिमध्ये जे आपणास सादृश्य आढळून येते ते, जसे काळ्या, पांढन्या, तांबड्या, शिंग मोडक्या इत्यादि गाईमध्ये जे आकारसाम्य आढळते त्यास तिर्यक् सामान्य ह्मणतात. व एकाच वस्तूच्या अनेक पर्यायामध्ये जे व्यापून राहते त्यास ऊर्ध्वता सामान्य मणतात. जसें मातीची घागर बनवीत असतां जितके पर्याय उत्पन्न होतात त्या सर्व पर्यायामध्ये माती ही असते. अथवा बालपणा, तारुण्य, मध्यावस्था व वृद्धपणा या सर्व पर्यायामध्ये यनुष्यत्व व्यापून राहते. याचप्रमाणे सर्व पर्यायामध्ये व्यापून असलेल्या द्रव्यास ऊर्द्रता सामान्य ह्मणतात. ..:: विशेष धर्माचेही दोन भेद आहेत. पर्याय व व्यतिरेक ए
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
