________________
(१४८ ) साधन ही आहेत यांची सिद्धि करण्याकरितां तो स्वैपाकघराचें उदाहरण देतो. कारण, तेथे पूर्वीच साध्य प साधन ही सिद्ध होऊन चुकलेली आहेत. अशा त-हेचे दृष्टान्त उभयतांना मान्य असले झणजे साध्याची सिद्धि होते. परंतु एकान्त वाघाच्या मतामध्ये एकान्तात्मक वस्तूची सिद्धि करणारा दृष्टान्तच नाही. कारण, जितक्या वस्तु आपल्या दृष्टीस पडतात, त्या सर्व अनेकांत मताचेच पोषण करीत असतात. अनेकांत झणजे अनेक धर्म ज्यामध्ये आहेत असा पदार्थ. 'अनेके अन्ता यस्मिन्नसौ अनेकांतः' अशी अनेकांत शब्दाची निरुक्ति आहे. पदार्थ जर एकधर्मात्मकच असतां तर एकांत दृष्टांत मिळाला असतांव त्यायोगें एकांत वादाची सिद्धि झाली असती. पदार्थामध्ये अनेक धर्म आहेत हे देवदत्ताचा दृष्टांत देऊन मागें सिद्ध केलें आहे. यास्तव हे जिनेश, तुझे अनेकांतात्मक मत सर्व वस्तूमध्ये व्याप्त झाले आहे. साध्य, साधन व दृष्टांत ही अनेकांत मताची पुष्टी करतात. जसे-धूर अग्निची सिद्धि करण्यास साधन आहे परंतु सरोवरामध्ये पाणी आहे हे सिद्ध करण्यास धुरामध्ये साधनपणा नाही. यावरून धुरामध्ये साधनत्व व साधनत्वाभाव हे दोन धर्म आहेत हे सिद्ध होते. पतिावर अग्नि सिद्ध करावयाचा आहे अर्थात् पर्वतीय अग्निमध्ये साध्यत्व आहे, पस्तु ज्यावेळेस पर्वतावर अग्नि असला तरी आमची तेथे अग्नि आहे किंवा नाही हे सिद्ध करण्याची इच्छा नसते. त्यावेळेस तो अग्नि साध्यत्व धर्मास धारण करीत नाही. त्यावेळेस त्याच्या ठिकाणी साध्यत्वाभाष नांवाचा धर्म आहेअसें आमी झy शकतो. साध्याचे लक्षण माणिक्यनंदि आचार्यानी ' इष्टमबाधिसमसिद्धं साध्यम् ' असे केले आहे. सूत्रांत त्यांनी ' इष्ट' शब्द ठेवला आहे. त्याचा अर्थ वादीला जें इष्ट असतें तें तो साध्य
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
