________________
( ११७ ) पादिली जाते. सामान्य झणजे द्रव्य व विशेष मणजे पर्याय, या दोहोंचे वर्णन शब्दाने करता येते. सामान्य हे एक असते व किशेष पर्याय अनेक असतात. तेव्हा या उभय धर्माला धारण करणारा पदार्थ शब्दाचा वाच्य असतो. यावरून त्याचे वाच्य एक व अनेक असतात हे सिद्ध झाले. - जर शब्दाचे वाच्य पुष्कळ असतात असे मानले तर त्या सच वाच्यामध्ये पदार्थामध्ये संकेत आपल्यास करता येणार नाही; कारण, पदार्थ अनंत आहेत त्या सर्व पदार्थामध्ये संकेत आपणांस करता येणे शक्य नाही. व यामुळे शब्दाचेद्वारे कोणताही पदार्थ प्रतिपादिला जाणारा नाही. यास्तव शब्द अनेक अर्थाचंच प्रतिपादन करतो असे मानणे उचित नाही. तसेच शब्दाचे द्वारें सामान्यच प्रतिपादन केले जाते असें ह्मणाल तर विशेषाचे पर्यायाचे ग्रहणच शब्दाने होणार. नाही. यास्तव शब्दाचेद्वारे एक व अनेक पदार्थाचे ग्रहण होणार कसे? या शंकेचे निरसन पुढे दिलेल्या उदाहरणाने होते; ते उदाहरण असें-- - वृक्ष असा आपण शब्द उच्चारला किंवा ऐकला. ला. गलीच मनामध्ये वृक्ष या शब्दाचा अर्थ काय असावा याविषयाचे ज्ञान उत्पब होते त्या ज्ञानामध्ये वृक्षत्वसामान्याचे ज्ञान होते. व त्याचवेळेस धन किंवा खदिर, बाभूळ वगैरे त्याचे विशेष प्रकाराचे ज्ञान होते. कोणताही शब्द ऐकला की त्याच्या पासून सामान्य व विशेष या दोन धर्माला धारण करणाऱ्या पदाथाचे ज्ञान होते. त्या शब्दामध्ये सामान्य विशेषात्मक पदार्थाचे प्रतिपादक स्वरूप झळकते. तेव्हां शब्द पलान हे दोघे सामान्यविशेषात्मक पदार्थाला ग्रहण करतात हे सिद्ध झाले.
जर शब्दहारें एक व अनेक पदार्थाचे ग्रहण होऊं लागेल
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
