Page Text
________________
प्रमेयकमलमार्तण्डे . [प्रथमपरि० रथमात्रम् ; अद्वैतसिद्धौ ह्येतत्सिद्ध्येत्, तच्चाद्वैतं निराकरिष्यामः । यच्चोक्तम्-न ज्ञानस्य विषय उपदेशगम्य इत्यादि। तेद्भवतामेव प्राप्तम् , तथा हि-जलादिभ्रान्तौ नियतदेशकालस्वभावः सदात्मकत्वेनैव जलाद्यर्थः प्रतिभाति तद्हणेप्सोस्तत्रैव ५प्रवृत्तिदर्शनात् तत्कथमसावनिर्वचनीयः स्यात् ? न ह्येवंभूते प्रतिभासप्रवृत्ती अनिर्वचनीयेऽर्थे सम्भवतः। अथ विचार्यमाण एवासौ सदसत्त्वादिभिरनिर्वचनीयः सम्पद्यते न तु भ्रान्तिकाले तथा प्रतिभातीति; नन्वेवमन्यथाप्रतिभासाद्विपरीतख्यातिरेव
स्थात्। १० नर्नु विपरीतख्यातिरपि प्रतिभासविरोधान्न युक्तेति । क एव
माह-'विपरीतोऽयमर्थः' इति ख्यातिः ? किं तर्हि ? पुरुषविपरीते स्थाणौ 'पुरुषोऽयम्' इति ख्यातिर्विपरीतख्यातिः। ननुं पुरुषावभासिनि ज्ञाने स्थाणोरप्रतिभासमानस्य विषयत्वमयुक्तं सर्वत्रीप्यव्यवस्थाप्रसङ्गात् । तदयुक्तम् । यतःस्थाणुरेवात्र ज्ञाने तद्रूपस्या१५ नवधारणादधर्मादिवशाच्च पुरुषाद्याकारेणाध्यवसीयते । बाधो
तरकालं हि प्रतिसैन्धत्ते स्थाणुरयं मे 'पुरुषः' इत्येवं प्रतिभात
१ भेदेन निरूपयितुमशक्यत्वमद्वैताश्रितं पुरुषाद्वैताभावे तदसम्भवादित्यर्थः । २ भवदुक्तम् । ३ परेण । ४ अनुमानसाध्य । ५ अर्थोऽनिर्वचनीय इति उपदेशगम्येनेत्यादि । ६ रजतसपोदि । ७ इति नियतदेशादिस्वभावस्यार्थस्य सदात्मकप्रति । भासमानस्योपदेशादनिर्वचनीयत्वं कथं स्यात् । रजतादिभ्रान्तो प्रतिभासमानोऽर्थः अनिर्वचनीयः सत्त्वादिना बाध्यमानत्वे सति प्रतिभासमानत्वान्यथानुपपत्तेरित्यर्थ. स्योपदेशागम्यत्वमनुमानबाध्यत्वं च भवतामेवायातम् । ८ सदात्मकविषयतद्हणेषु निबन्धने। ९ रजतलक्षणस्य । १० यदि । ११ उत्तरकाले। १२ अनिर्वचनीय एव तत्काले सत्त्वेन भातीति । १३ अनिर्वचनीयार्थस्य अनिर्वचनीयरूपतया प्रतिभासनात् । १४ परः। १५ विपरीतोयमर्थ इति प्रतिभासाभावात् । १६ चेत् । १७ परः। १८ अन्यथा। १९ घटपटादिप्रतिभासिनि शाने। २० अप्रतिभासमानस्य पुरुषस्य विपरीतत्वं स्यात् । २१ चेत् । २२ काचादिदोष । २३ प्रत्यभिशानं ।
अध्यस्तं तोयं परमार्थतोयमिव अत एव पूर्वदृष्टमिव, तत्त्वतस्तु न तोयं न च पूर्वदृष्टम् , किन्त्वनृतमनिर्वाच्यम्"।
भामती पृ० १३ । "प्रत्येक सदसत्त्वाभ्यां विचारपदवीं न यत् ।
गाहते तदनिर्वाच्यमाहुवेदान्तवादिनः॥" चित्सुखी पृ० ७९ । 1 पृ० ५१ पं० ५।
2 अनिर्वचनीयार्थख्यातेर्विचारः भङ्गयन्तरेण न्यायवा. ता० टी० पृ० ८७, न्यायकुमु० प्र० परि०, स्था० रत्ना० पृ० १३३ इत्यादिषु द्रष्टव्यः।
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003838 |
| Book Title | Pramey Kamal Marttand |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahendrakumar Shastri |
| Publisher | Satya Bhamabai Pandurang |
| Publication Year | 1941 |
| Total Pages | 920 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |