________________
राय धनपतसिंघ बाहाङरका जैनागम संग्रह नाग दुसरा.
३७
मानमिष्टवंतस्तथा बौड़ा नैवादुक्तवंतः । तथा हेतुच्योजातो हेतुकः कायाकारपरि निष्पादितः तथाऽहेतुकोनित्य इत्येवं तमात्मानं बौद्धा नांगीकृतवंतइति ॥ १७ ॥ तथान्ये चतुर्धातुकं जगद् बौद्धा वदंतीत्याह । ( पुढवीति) पृथिवीधातुः । प्रापोजलं था तुः । तथातेजो वायुश्चेति धातवः । एते चत्वारोपि धातवो यदा ( एकत्ति ) एकाकार परिणतास्तदाकारतयाजीवाख्यां लनंते । एवमादुजनकाः पंमितंमन्या बौद्धाः । ( एव मासुखाव रेइति) क्वचित्पाठः । तत्र खावरेति । अपरे बौद्धा इत्यर्थः ॥ १८ ॥
॥ टीका- सांप्रतं बौ-मतं पूर्वपचयन्नियुक्तिकारोपन्यस्तम फलवादा धिकारमा विर्भावयन्ना ह | (पंचखंधे वयं ते गेइत्यादि) । एके केचन वादिनो बौद्धाः पंच स्कंधान् वदंति । रूप, वे दना, विज्ञान, संज्ञा, संस्कारा, ख्याः पंचैव स्कंधाविद्यते नापरः कश्विदात्माख्यः स्कंधो स्तीत्येवं प्रतिपादयंति । तत्र रूपस्कंधः पृथिवीधात्वादयो रूपादयश्च ॥ १ ॥ सुखा दुःखा थ डुःखसुखाचेति वेदनावेदनास्कंधः ॥ २ ॥ रूपविज्ञानं रसविज्ञानमित्यादि विज्ञानं वि ज्ञानस्कंधः ॥ ३॥ संज्ञास्कंध ः संज्ञानिमित्तोऽवग्रहणात्मकः प्रत्ययः ॥ ४ ॥ संस्कारस्कंध ः पु या पुण्यादिधर्मसमुदाय इति ॥ ५ ॥ नचैतेच्यो व्यतिरिक्तः कश्चिदात्माख्यः पदार्थोऽध्य austrated । तदव्यनिचारिजिंगग्रहणाऽनावान्नाप्यनुमानेन । नच प्रत्यक्षा नुमानव्यतिरिक्तमर्थाऽविसंवादिप्रमाणांतरमस्तीत्येवं बालाइव बाला यथाऽवस्थिता
परिज्ञानात् बौद्धाः प्रतिपादयंति । तथा ते स्कंधाः कृणयोगिनः । परमनिकृष्टः का लः क्षणः । दणेन योगः संबंधः कृणयोगः स विद्यते येषां ते कुणयोगिनः । क्षणमा त्राऽवस्थायिनइत्यर्थः । तथाच तेऽनिदधति । स्वकारणेज्यः पदार्थ उत्पद्यमानः किं विनश्वरस्वनाववत्पद्यतेऽविनश्वरस्वनावो वा । यद्य विनश्वरस्ततस्त व्यापिन्याः क्रमयोगप द्यायामर्थक्रियाया नावात् पदार्थस्यापि व्याप्यस्यानावः प्रसति । तथाहि । यदेवा क्रियाकारि तदेव परमार्थतः सदिति । सच नित्योर्थः क्रियायां प्रवर्तमानः क्रमेण वा प्रव
यौगपद्येन वा । न तावत्क्रमेण । यतो ह्येकस्याऽर्थक्रियायाः काले तस्यापरार्थ क्रियाकर स्वनावो विद्यते वा न वा । यदि विद्यते किमिति क्रमकरणं । सहकार्यपेक्षयेति चेत् ।
सहकारिणा तस्य कश्चिदतिशयः क्रियते न वा । यदि क्रियते किं पूर्वस्वनावपरित्यागे नापरित्यागेन वा । यदि परित्यागेन ततोऽतादवस्य्यापत्तेरनित्यत्वं । अथ पूर्वस्वनावाप रित्यागेन ततोऽतिशयानावारिक सहकार्यपेक्ष्या । यथाऽकिंचित्करोपि विशिष्टकार्यार्थ मपेक्षते । तदयुक्तं । यतः । खपेदेत परं कश्विद्यदि कुर्वीत किंचन ॥ यदकिंचित्करं व स्तु, किं केनचिदपेक्ष्यते ॥ १ ॥ अथ तस्यैकार्थक्रियाकारणकाले ऽपरार्थ क्रियाकरणस्व नावो न विद्यते । तथाच सति स्पष्टैव नित्यताहानिः । अथासौ नित्यो यौगपद्येनाऽर्थक्रि
Jain Education International
For Private Personal Use Only
www.jainelibrary.org