________________
ठाणं (स्थान)
महानिमित्त-पदं
२३. अटूविहे : महाणिमित्तं पण्णत्ते, तं अष्टविधं
महानिमित्तं प्रज्ञप्तम्,
तद्यथा—
भौमं उत्पातं, स्वप्नं, अन्तरिक्षं, अङ्ग, स्वरं, लक्षणं, व्यञ्जनम् ।
जहा -
भो, उप्पाते, सुविणे, अंत लिक्ख, अंगे, सरे, लवखणे, वंजणे ।
७६८
संग्रहणी - गाहा १. जिसे पढमा होती,
बितिया
बसणे ।
ततिया करणम्मि कता, चउत्थी संपदावणे ॥ २. पंचमीय अवदाणे, छुट्टी सस्सा मिवादणे | सत्तमी सष्णिहाणत्थे,
अमी आमंतणी भवे ॥ ३. तत्थ पढमा विभत्ती, जिसे सो इमो अहं वत्ति । बितिया उण उवसे भण कुण व इमं व तं वत्ति ॥ ४. ततिया करणम्मि कयाणीतं व कतं व तेण व मए वा । हंदि णमो साहाए, हवति चउत्थी पदामि ॥ ५. अवणे हि तत्तो, इत्तोत्ति वा पंचमी अवादाणे । छुट्टी तस्स इमस्स वा गतस्स वा सामि-संबंधे ॥
महानिमित्त-पदम्
वयणविभत्ति-पदं
वचनविभक्ति-पदम्
२४. अट्टविधा वयणविभत्ती पण्णत्ता, तं अष्टविधा वचनविभक्तिः प्रज्ञप्ता,
जहा -
तद्यथा—
Jain Education International
संग्रहणी - गाथा
निर्देशे प्रथमा भवति,
१.
द्वितीया उपदेश | तृतीया करणे कृता,
चतुर्थी संप्रदाने । २. पञ्चमी च अपादाने, षष्ठी स्वस्वामिवादने । सप्तमी सन्निधानार्थे, अष्टम्यामन्त्रणी भवेत् ॥ ३. तत्र प्रथमा विभक्तिः, निर्देश सः अयं अहं वेति । द्वितीया पुनः उपदेशेभण कुरु वा इमं वा तं वेति ॥ ४. तृतीया करणे कृता—
तं वा कृतं वा तेन वा मया वा । हंदि नमः स्वाहा, भवति चतुर्थी प्रदाने ||
५. अपनय गृहाण ततः, इतः इति वा पञ्चमी अपादाने । षष्ठी तस्यास्य वा, गतस्य वा स्वामि-सम्बन्धे ॥
For Private & Personal Use Only
स्थान ८ : सूत्र २३-२४
महानिमित्त पद
२३. महानिमित्त आठ प्रकार का होता है१. भौम, २. उत्पात, ३. स्वप्न, ४. आन्तरिक्ष, ५. आङ्ग, ६. स्वर,
७. लक्षण,
८. व्यञ्जन ।
वचनविभक्ति-पद
२४. वचन-विभक्ति के आठ प्रकार हैं
१. निर्देश, २. उपदेश, ३. करण, ४. सम्प्रदान,
५. अपादान, ६. स्वस्वामिवचन, ७. सन्निधानार्थ, ८. आमंत्रणी ।
निर्देश के अर्थ में प्रथमा विभक्ति होती है, जैसे - वह, यह, मैं । उपदेश में द्वितीया विभक्ति होती है, जैसे- इसे बता, वह
कर ।
करण में तृतीया विभक्ति होती है, जैसेशकट से लाया गया है, मेरे द्वारा किया गया है । सम्प्रदान में चतुर्थी विभक्ति होती है, जैसे -- नमः स्वाहा ।
अपादान में पंचमी विभक्ति होती है, जैसे-घर से दूर ले जा, इस कोठे से ले जा । स्वस्वामिवचन में षष्ठी विभक्ति होती है, जैसे-यह उसका या इसका नौकर है।
www.jainelibrary.org