________________
परिशिष्ट - ५ : श. ९ : उ. २ : सू. ३-५
द्वितीय उद्देशकः
५२४
अनन्तरोद्देशके जम्बूद्वीपवक्तव्यतोक्ता द्वितीये तु जम्बूद्वीपादिषु ज्योतिष्कवक्तव्यताऽभिधीयते, तस्य चेदमादिसूत्रम्९ / ३. 'रायगिहे' इत्यादि, एवं जहा जीवाभिगमे त्ति तत्र चैतत्सूत्रमेवम्- 'केवतिया चंदा पभासिंसु वा पभासिंति वा पभासिस्संति वा ३ ? केवतिया सूरिया तविंसु वा तवंति वा तविस्संति वा? केवइया नक्खत्ता जोयं जोइसु वा ३ ? केवइया महग्गहा चारं चरिंसु वा ३ ? केवइयाओ तारागणकोडाकोडीओ सोहिं सोहिंसु वा ३?' शोभां कृतवत्य इत्यर्थः, 'गोतमा ! जंबूद्दीवे दीवे दो चंदा पभासिंसु वा ३ दो सूरिया तविंसु वा ३ छप्पन्नं नक्खत्ता जोगं जोइंसु वा ३ छावत्तरं गहस्यं चारं चरिंसु वा ३' बहुवचनमिह छान्दसत्वादिति, एगं च सयसहस्स तेत्तीस खलु भवे सहस्साई शेषं तु सूत्रपुस्तके लिखितमेवास्ते ॥
९ / ४. 'लवणे णं भंते!' इत्यादी एवं जहा जीवाभिगमे त्ति तत्र चेदं सूत्रमेवं- 'केवइया चंदा पभासिंसु वा ३ केवतिया सूरिया तविंसु वा ३' इत्यादि प्रश्नसूत्रं पूर्ववत्, उत्तरं तु 'गोयमा ! लवणे णं समुद्दे चत्तारि चंदा पभासिंसु वा ३ चत्तारि सूरिया तविंसु वा ३ बारसोत्तरं नक्खत्तसयं जोगं जोईसु वा ३ तिन्नि बावन्ना महग्गहसया चारं चरिंसु वा ३ दोन्नि सयसहस्सा सत्तट्ठि च सहस्सा नवसया तारागणकोडिकोडीणं सोहं सोहिंसु वा ३' सूत्रपर्यन्तमाह- 'जाव ताराओ' त्ति तारकासूत्रं यावत्तच्च दर्शितमेवेति । 'धायइसंडे' इत्यादौ यदुक्तं 'जहा जीवाभिगमे ' तदेवं भावनीयं- 'धायइसंडे णं भंते! दीवे केवतिया चंदा पभासिसु वा ३ केवतिया सूरिया तविंसु वा ३ ?' इत्यादिप्रश्नाः पूर्ववत्, उत्तरं तु 'गोयमा ! बारस चंदा पभासिंसु वा ३ बारस सूरिया तविंसु वा ३, एवं
'चउवीसं ससिरविणो नक्खत्तसया य तिन्नि छत्तीसा । एगं च गहसहस्सं छपन्नं धायईसंडे ॥ १ ॥
अद्वेव सयसहस्सा तिन्नि सहस्साइं सत्त य सयाई । धायइसंडे दीवे तारागणकोडिकोडीणं ॥ २ ॥
सोहं सोहिं वा ३' | 'कालोए णं भंते! समुद्दे केवतिया चंदा' इत्यादि प्रश्नः, उत्तरं तु 'गोयमा !
'बायालीसं चंदा बायालीसं च दिणयरा दित्ता । कालोदहिंमि एए चरंति संबद्धलेसागा ॥ १ ॥ नक्खत्तसहस्स एवं एगं छावत्तरं च समयन्नं । छच्च सया छन्नउया महागहा तिन्नि य सहस्सा ॥२॥ अट्ठावीस कालोदहिंमि बारस य तह सहस्साई । णव य सया पन्नासा तारागणकोडीकोडीणं ॥ ३ ॥ सोहं सोहिंसु वा ३ तथा 'पुक्खरवरदीवे णं भंते! दीवे केवइया चंद्रा इत्यादि प्रश्नः, उत्तरं त्वेतद्गाथाऽनुसारेणावसेयं
Jain Education International
भगवती वृत्ति
'चोयालं चंदसयं चोयालं चेव सूरियाण सयं । पुक्खरवरंमि दीवे भमंति एए पयासिंता ॥ १ ॥' इह च यद्भ्रमणमुक्तं न तत्सर्वांश्चन्द्रादित्यानपेक्ष्य, किं तर्हि ?, पुष्करद्वीपाभ्यन्तरार्द्धवर्तिनीं द्विसप्ततिमेवेति, चत्तारि सहस्साई बत्तीसं चैव होंति नक्खत्ता । छच्च सया बावत्तरि महागहा बारससहस्सा ॥ १ ॥ छन्नउइ सयसहस्सा चोयालीसं भवे सहस्साई । चत्तारि सया पुक्खरि तारागणकोडिकोडीणं ॥ २ ॥ सोहं सोहिंसु वा । तथा-अब्भितरपुक्ख णं भंते! केवतिया चंदा ?' इत्यादि प्रश्नः, उत्तरं तु'बावत्तरिं च चंदा बावत्तरिमेव दिणयरा दित्ता । पुक्खरवरदीव चरंति एए पभासिता ॥ १ ॥ तिनि सया छत्तीसा छच्च सहस्सा महग्गहाणं तु । नक्खत्ताणं तु भवे सोलाई दुवे सहस्साई ॥ २ ॥ अयाल सयसहस्सा बावीसं खलु भवे सहस्साइं । दो य सय पुक्खरदे तारागणकोडिकोडीणं ॥ ३ ॥ सोभं सोभिसु वा३ ।' तथा 'मणुस्सखेत्ते णं भंते! केवइया चंदा ?' इत्यादि प्रश्नः, उत्तरं तु'बत्तीसं चंदसयं बत्तीसं चेव सूरियाण सयं । सयलं मणुस्सलोयं चरंति एए पयासिंता ॥ १ ॥ एक्कारस य सहस्सा छप्पिय सोला महागहाणं तु । छच्च सया छण्णउया णक्खत्ता तिन्नि य सहस्सा ॥ २ ॥ अडसीइ सयसहस्सा चालीस सहस्स मणुयलोगंमि । सत्तय सया अणूणा तारागणकोडिकोडीणं ॥ ३ ॥' इत्यादि, किमन्तमिदं वाच्यम् ? इत्याह-'जाव' त्यादि, अस्य च सूत्रांशस्यायं पूर्वोऽंश:
'अट्ठासीइं च गहा अट्ठावीसं च होइ नक्खत्ता । एससीपरिवारो एत्तो ताराण वोच्छामि ॥ १ ॥ छावसिंहस्साई नव चेव सयाई पंच सयराई' ति ।
९/५. ' पुक्खरोदे णं भंते! समुद्दे केवइया चंदा' इत्यादौ प्रश्ने इदमुत्तरं दृश्यं - 'संखेज्जा चंदा पभासिंसु वा ३' इत्यादि, एवं सव्वेसु दीवसमुद्देसु' त्ति पूर्वोक्तेन प्रश्नेन यथासम्भवं सङ्ख्याता असङ्ख्याताश्च चन्द्रादय इत्यादिना चोत्तरेणेत्यर्थः, द्वीपसमुद्रनामानि चैवं पुष्करोदसमुद्रादनन्तरो वरुणवरो द्वीपस्ततो वरुणोदः समुद्रः एवं क्षीरवरक्षीरोदौ घृतवरघृतोदौ क्षोदवरक्षोदोदौ नन्दीश्वरवरनन्दीश्वरोदौ अरुणारुणोदौ अरुणवरारुणवरोदौ कुण्डलकुण्डलोद कुण्डलवरकुण्डलवरोदी कुण्डलवरावभासकुण्डलवरावभासोदौ रुचकरुचकोदो रुचकवररुचकवरोदौ रुचकवरावभासरूचकरावभासोदौ इत्यादीन्यसङ्ख्यातानि यतोऽसङ्ख्याता द्वीपसमुद्रा इति ॥
नवमशते द्वितीयः ॥९/२ ॥
For Private & Personal Use Only
अरुणवरावभासारुणवरावभासौदौ
www.jainelibrary.org