Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Bhagvai Terapanth

SR No.: 003593
Original Sutra Author: N/A
Author: Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati
Publication Year: 1994
Total Pages: 458
Language: Prakrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 12 MB

Page 428

भगवती वृत्ति
श.१: उ.६,७: सू.३१३-३३२ आश्रवाः-सूक्ष्मरन्ध्राणि सन्तो- विद्यमानाः सदा वा सर्वदा शतसंख्या वाऽऽश्रवा यस्यां सा सदाश्रवाः शताश्रवा वाऽतस्ताम् एवं 'सयछिडु' नवरं छिद्रं महत्तरं रन्ध्रम् 'ओगाहेजत्ति 'अवगाहयेत्' प्रवेशयेद् ।
'आसवदारेहिं ति आश्रवच्छिद्रैः 'आपूरमाणी'त्ति आपूर्यमाणा जलेनेति शेषः, इह द्विवचनमाभीक्ष्ण्ये 'पुण्णे'त्यादि प्रागवन्नवरं 'वोसट्टमाणा'. इत्यादौ वृद्धैरयं विशेष उक्तः-'वोसट्टमाणा' भृता सती या तत्रेव निमज्जति सोच्यते। 'समभरघडताए'त्ति ह्रदक्षिप्तसमभरघटवद् हृदस्याधस्त्योदकेन सह तिष्ठतीत्यर्थः । यथा नौश्च हृदोदकं चान्योऽन्यावगाहेन वर्त्तते एवं जीवाश्च पुद्गलाश्चेति भावना ।
लोकस्थितावेवेदमाह११३१४. 'सदा' सर्वदा ‘समियं ति सपरिमाणं न बादराकायवदपरिमितमपि, अथवा 'सदा'इति सर्तुषु 'समित मिति रात्रौ दिवसस्य च पूर्वापरयोः प्रहरयो; तत्रापि कालस्य स्निग्धेतरभावमपेक्ष्य बहुत्वमल्पत्वं चावसेयमिति, यदाह
"पढमचरिमाउ सिसिरे, गिम्हे अद्धं तु तासि वजेत्ता।
पायं ठवे सिणेहाइरक्खणवा पवेसे वा।।" लेपितपात्रं बहिर्न स्थापयेत् स्नेहादिरक्षणायेति । 'सूक्ष्मः स्नेहकाय'इति अप्कायविशेष इत्यर्थः । ११३१५. 'उद्दे'त्ति ऊध्र्वालोके वर्तुलवैताढ्यादिषु 'अहे'त्ति अधोलोकग्रामेषु, 'तिरिय'ति तिर्यगलोके। १।३१६. 'दीहकालं चिट्ठइत्ति तडागादिपूरणात् 'विद्धंसमागच्छइत्ति स्वल्पत्वात्तस्येति ।
॥प्रथमशते षष्ठोद्देशकः ॥
सप्तम उद्देशकः
अथ सप्तम आरभ्यते, तस्य चैवं सम्बन्धः-विध्वंसमागच्छतीत्युक्तं प्राक् इह तु तद्विपर्यय उत्पादोऽभिधीयते । अथवा लोकस्थितिः
प्रागुक्ता इहापि सैव । तथा 'नेरइए'त्ति यदुक्तं संग्रहिण्यां तच्चावसरायातमिहोच्यत इति, तत्रादिसूत्रम्११३१८. 'नेरइए णं भंते ! नेरइएसु उववजमाणे' त्ति ननूत्पद्यमान एव कथं नारक इति व्यपदिश्यते ? अनुत्पन्नत्वात् तिर्यकादिवद् इति, अत्रोच्यते
उत्पद्यमान उत्पन्न एव तदायुष्कोदयात् अन्यथा तिर्यगाद्यायुष्काभावान्नारकायुष्कोदयेऽपि यदि नारको नासौ तदन्यः कोऽसौ? इति । 'किं देसेणं देसं उववज्जइत्ति देशेन च 'देशेन च'' यदुत्पतनं प्रवृत्तं तद्देशेनदेश, छान्दसत्वाच्चाव्ययीभावप्रतिरूपः समासः, एवमुत्तरत्रापि । तत्र जीवः किं 'देशेन' स्वकीयावयवेन 'देशेन' नारकावयविनोंऽशतयोत्पद्यते अथवा 'देशेन' देशमाश्रित्योत्पादयित्वेति शेषः एवमन्यत्रापि । तथा 'देसेणं सव्वंति देशेन च सर्वेण च यत् प्रवृत्तं तद्देशेनसर्वं, तत्र देशेन-स्वावयवेन सर्वतः सर्वात्मना नारकावयवितयोत्पद्यत, इत्यर्थः । आहोस्वित् सर्वेण-सर्वात्मना देशतो नारकांशतयोत्पद्यते, अथवा 'सर्वेण' सर्वात्मना सर्वतो नारकतयेति प्रश्नः। अत्रोत्तरम् देशेनदेशतयोत्पद्यते, यतो न परिणामिकारणावयवेन कार्यावयवो निर्व्वय॑ते, तन्तुना पटाप्रतिबद्धपटप्रदेशवत्। यथा हि पटदेशभूतेन तन्तुना पटाप्रतिबद्धः पटदेशो न निर्वहँते तथा पूर्वावयविप्रतिबद्धेन तद्देशेनोत्तरावगविदेशो न निर्द्धर्त्यत इति भावः । तथा न देशेन सर्वतयोत्पद्यते, अपरिपूर्णकारणत्त्वात्, तन्तुना पट इवेति। तथा न सर्वेणदेशतयोत्पद्यते, संपूर्णपरिणामिकारणत्त्वात् समस्तघटकारणैर्घटैकदेशवत् । 'सव्वेणं सव्वं उववज्जइ' सर्वेण तु सर्व उत्पद्यते । पूर्णकारणसमवायाद्, घटवदिति चूर्णिव्याख्या। टीकाकारस्त्वेवमाह-किमवस्थित एव जीवो देशमपनीय यत्रोत्पत्तव्यं तत्र देशत उत्पद्यते ? अथवा देशेन सर्वत उत्पद्यते ? अथवा सर्वात्मना यत्रोत्पत्तव्यं तस्य देशे उत्पद्यते ? अथवा सर्वात्मना सर्वत्र ? इति, एतेषु पाश्चात्यभंगौ ग्राह्यौ । यतः सर्वेण सर्वात्मप्रदेशव्यापारेण इलिकागतौ यत्रोत्पत्तव्यं तस्य देशे उत्पद्यते, तद्देशेनोत्पत्तिस्थानदेशस्यैव व्याप्तत्वात् । कन्दुकगतौ वा सर्वेण सर्वत्रोत्पद्यते विमुच्यैव पूर्वस्थानमिति । एतच्च टीकाकारव्याख्यानं वाचनान्तरविषयमिति ।
उत्पादे चाहारक इत्याहारसूत्रम्११३२०. तत्र 'देशेन देश'मिति आत्मदेशेनाभ्यवहार्यद्रव्यदेशमित्येवं गमनीयम् । उत्तरम् -'सव्वेण वा देसमाहारेइ'त्ति, उत्पत्त्यनन्तरसमयेषु
सर्वात्मप्रदेशैराहारपुद्गलान् कांश्चिदादत्ते कांश्चिद् विमुञ्चति, तप्ततापिकागततैलग्राहकविमोचकापूपवद्, अत उच्यते-देशमाहारयतीति । 'सव्वेण वा सव्वंति सर्वात्मप्रदेशैरुत्पत्तिसमये आहारपुद्गलानादत्ते एव प्रथमतः तैलभृततप्ततापिकाप्रथमसमयपतितापूपवदित्युच्यते-सर्व
माहारयतीति। उत्पादस्तदाहारेण सह प्राग्दण्डकाभ्यामुक्तः।। १।३२२,३२४. अथोत्पादप्रतिपक्षत्वाद्वर्तमानकालनिर्देशसाधयच्चिोद्वर्तनादण्डकस्तदाहारदण्डकेन सह । १।३२६,३२८. तदनन्तरं च नोद्वर्तनाऽनुत्पन्नस्य स्यादित्युत्पन्नतदाहारदण्डको उत्पन्नप्रतिपक्षत्वाच्चोवृत्ततदाहारदण्डकाविति ।
पुस्तकान्तरे तूत्पादतदाहारदण्डकानन्तरमुत्पादे सत्युत्पन्नः स्यादित्युत्पन्नतदाहारदण्डकौ। ततस्तूत्पादप्रतिपक्षत्वादुद्वर्तनाया उद्वर्तनातदाहार
दण्डकौ। १।३३०,३३२. उद्वर्तनायां चोवृत्तः स्यादित्युवृत्ततदाहारदण्डकौ कण्ठ्याश्चैत इति।
एवं तावदष्टाभिर्दण्डकैर्देशसर्वाभ्यामुत्पादादि चिन्तितम्, अथाथभिरेवाड़सर्वाभ्यामुत्पादाघेव चिन्तयन्नाह
३. उत्पादयन् क. घ.
१.X घ. २. उत्पादनं क.