Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01 Bhagvai Terapanth

SR No.: 003593
Original Sutra Author: N/A
Author: Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati
Publication Year: 1994
Total Pages: 458
Language: Prakrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 12 MB

Page 418

३७५
भगवती वृत्ति
श.१: उ.३,४ः सू.१७०-१८० शंका, इयं चायुक्ता । द्रव्यापेक्षयैव तस्य नित्यत्वात्, पर्यायापेक्षया चानित्यत्वात्। दृश्यते चापेक्षयैकत्रैकदा विरुद्धानामपि धर्माणां समावेशो । यथा जनकापेक्षया य एव पुत्रः स एव पुत्रापेक्षया पितेति । तथा १२. नियम:-अभिग्रहः । तत्र यदि नाम सर्वविरतिः सामायिकं तद् किमन्येन पौरुष्यादिनियमेन ? सामायिकेनैव सर्वगुणावाप्तेः उक्तश्चासौ इति शंका, इयं चायुक्ता। यतः सत्यपि सामायिके युक्तः पौरुष्यादिनियमः, अप्रमादवृद्धिहेतुत्वादिति, आह च
"सामाइए वि हु सावजचागरूवे उ गुणकरं एवं ।
अपमायवुहिजणगत्तणेष आणाओ विजेयं ॥" ति। तथा १३. प्रमाण-प्रत्यक्षादि । तत्रागमप्रमाणम्-आदित्यो भूमेरुपरि योजनशतैरष्टाभिः संचरति, चक्षुः प्रत्यक्षं च तस्य भुवो निर्गच्छतो ग्राहकमिति किमत्र सत्यमिति सन्देहः, अत्र समाधिः-न हि सम्यक् प्रत्यक्षमिदं, दूरतरदेशतो विभ्रमादिति ।
॥प्रथमशते तृतीयोद्देशकः ।।
चतुर्थ उद्देशकः
अनन्तरोद्देशके कर्मणः उदीरणवेदनाद्युक्तमिति तस्यैव भेदादीन् दर्शयितुं तथा द्वारगाथायां 'पगइ'त्ति यदुक्तं तच्चाभिधातुमाह१1१७४. 'कइ ण'मित्यादि, व्यक्तं, नवरं 'कम्मपगडीओ'त्ति प्रज्ञापनायां त्रयोविंशतितमस्य कर्मप्रकृत्यभिधानस्य पदस्य प्रथमोदेशको नेतव्यः । एतद्वाच्यानां
चार्थानां सङ्ग्रहगाथाऽस्तीत्यत आह गाहा, सा चेयम्-'कई'त्यादि । तत्र 'कइप्पगडी'ति द्वारं, तच्चैवम्-'कइ णं भंते ! कम्मष्पगडीओ पन्नत्ताओ? गोयमा ! अट्ठ, तंजहा–णाणावरणिज्ज'मित्यादि'कह बंधइत्यादि द्वारमिदं चैवम्-कहानं भंते ! जीवे अट्ठ कम्मपगडीओ बंधइ ? गोयमा ! णाणावरणिज्जरस कम्मस्स उदएणं दंसणावरणिजं कम्मं निग्गच्छइ' विशिष्टोदयावस्थं जीवस्तदासादयतीत्यर्थः । 'दरिसणावरणिज्जस्स कम्मस्स उदएणं दंसणमोहणिज्जं कम्मं निग्गच्छइ' विपाकावस्था करोतीत्यर्थः । 'दंसणमोहणिज्जस्स कम्मस्स उदएणं मिच्छत्तं निगच्छइ, मिच्छत्तेणं उदिनेणं एवं खलु जीवे अट्ठ कम्मपगडीओ बंधइ' इत्यादि । न चैवमिहेतरेतराश्रयदोषः कर्मबन्धप्रवाहस्यानादित्वादिति । 'कइहिं व ठाणेहिं'त्ति द्वारं तच्चैवम्-'जीवे णं भंते ! णाणावरणिज्जं कम्मं कइहिं ठाणेहिं बंधइ ? गोयमा ! दोहिं ठाणेहि, तंजहा-रागेण य दोसेण य'इत्यादि। 'कइ वेएइ वत्ति द्वारमिदं चैवम्-'जीवे णं भंते ! कइ कम्मपगडीओ वेएइ ? गोयमा ! अस्थेगइए वेएइ, अत्थेगतिए नो वेएइ, जे वेएइ से अट्ठ' इत्यादि । 'जीवे णं भंते ! णाणावरणिज्जं कम्मं वेएइ ? गोयमा ! अत्थेगइए वेएइ, अत्थेगतिए नो वेएइ' केवलिनोऽवेदनात् । ‘णेरइए णं भंते ! णाणावरणिज्जं कम्मं वेएइ ? गोयमा ! नियमा वेएइ'इत्यादि । 'अणुभागो कइविहो कस्स'त्ति कस्य कर्मणः कतिविधो रसः ? इति द्वारम् । इदं चैवम्-'णाणावराणिजस्स णं भंते ! कम्मस्स कतिविहे अणुभागे पण्णते? गोयमा ! दसविहे पण्णत्ते, तंजहा-सोयावरणे सोयविनाणावरणे' इत्यादि । द्रव्येन्द्रियावरणो भावेन्द्रियावरणश्चेत्यर्थः ।
अथ कर्मचिन्ताधिकारान्मोहनीयमाश्रित्याह१।१७५. 'जीवे णं भंते' इत्यादि 'मोहणिजेणं'ति मिथ्यात्वमोहनीयेन 'उदिण्णेणं ति उदितेन ‘उवट्ठाएज' त्ति 'उपतिष्ठेत' उपस्थानं-परलोकक्रियास्वभ्युपगमं
कुर्यादित्यर्थः।
१।१७६. 'वीरियत्ताए'त्ति वीर्ययोगावीर्यः-प्राणी, तद्भावो वीर्यता। अथवा वीर्यमेव स्वार्थिकप्रत्ययाद् वीर्यता। वीर्याणां वा भावो वीर्यता तया ।
'अवीरियत्ताए'त्ति अविद्यमानवीर्यतया वीर्याभावेनेत्यर्थः । नो अवीरियत्ताए'त्ति वीर्यहतुकत्वादुपस्थानस्येति । १११७७. 'बालवीरियत्ताए'त्ति बालः सम्यगर्थानवबोधात् सद्बोधकार्यविरत्यभावाच्च मिथ्यादृष्टिस्तस्य या वीर्यता-परिणतिविशेषः सा तथा तया । 'पंडियवीरियत्ताए'त्ति पण्डितः सकलावद्यवर्जकस्तदन्यस्य परमार्थतो निर्ज्ञानत्वेनापंण्डितत्वाद् यदाह
"तज्ज्ञानमेव न भवति यस्मिनुदिते विभाति रागगणः।
तमसः कुतोऽस्ति शक्तिर्दिनकरकिरणाग्रतः स्वातुम् ।।" इति सर्वविरत इत्यर्थः । 'बालपंडियवीरियत्ताए'त्ति बालो देशे विरत्यभावात्, पण्डितो देश एव विरतिसद्भावादिति बालपण्डितो-देशविरतः । इह च मिथ्यात्वे उदिते मिध्यादृष्टित्वाञ्जीवस्य बालवीर्येणैवोपस्थानस्यान्नेतराभ्याम् । एतदेवाह-'गोयमे !'त्यादि।
उपस्थानविपक्षोऽपक्रमणमतस्तदाश्रित्याह१११७८. 'जीवे ण'मित्यादि 'अवक्कमेज'त्ति 'अपक्रामेत' अपसत्, उत्तमगुणस्थानकाद् हीनतरं गच्छेदित्यर्थः। १११८०. 'बालवीरियत्ताए अवक्कमेञ्ज'त्ति मिथ्यात्वमोहोदये सम्यक्त्वात् संयमाद्देशसंयमाद् वा 'अपक्रामेत्' मिथ्यादृष्टिभवेदिति । 'यो पंडियवीरियत्ताए
अवक्कमेज'त्ति नहि पण्डितत्वात्प्रधानतरं गुणस्थानकमस्ति यतः पण्डितवीर्येणापसर्पत्। 'सिय बालपंडियवीरियत्ताए अवक्कमेज'त्ति स्यात कदाचिच्चारित्रमोहनीयोदयेन संयमादपगत्य बालपण्डितवीर्येण देशविरतो भवेदिति ।
१. किह ख. ग. घ. च. छ. २. बंधइ त्ति क. घ. च. छ.
३. च. क. ग. घ. च. छ. ४. ठाणेहिं बंधइ ग. च. छ.