________________
भगवई
१३६. से नूणं भंते ! अत्थित्तं अत्थित्ते गमणिज्जं ? नत्थित्तं नत्थित्ते गमणिज्जं ? हंता गोयमा ! अत्थितं अत्थित्ते गमणिज्जं । नत्थित्तं नत्थित्ते गमणिज्जं ॥
१३७. जं णं भंते ! अत्थित्तं अस्थित्ते गमणिज्जं, नत्थित्तं नत्थित्ते गमणिज्जं तं किं पयोगसा बीससा ?
?
गोयमा ! पयोगसा वि तं (अत्थित्तं अत्थित्ते गमणिज्जं नत्थित्तं नत्थित्ते गमणिज्जं ) । वीससावितं (अत्थित्तं अत्थित्ते गमणिज्जं, नत्थित्तं नत्थित्ते गमणिनं ) ॥
१३८. जहा ते भंते ! अत्थित्तं अत्थित्ते गमणिज्जं, तहा ते नत्थित्तं नत्थित्ते गमणिज्जं ?
१. गमनीय
वृत्तिकार ने गमनीय का अर्थ 'प्रज्ञापनीय' किया है।' किन्तु 'प्रयोग' और 'विस्रसा' इन दोनों हेतुओं के सन्दर्भ में इसका अर्थ 'गम्य' या 'ज्ञेय' अधिक संगत लगता है।
जहा ते नत्थित्तं नत्यित्ते गमणिज्जं, तहा ते अत्थित्तं अत्थित्ते गमणिज्जं ? हंता गोयमा ! जहा मे अत्थित्तं अत्थित्ते गमणिजं, तहा मे नत्थित्तं नत्थित्ते गमणिज्जं ।
जहा मे नत्थित्तं नत्थित्ते गमणिज्जं, तहा मे अत्थित्तं अत्थित्ते गमणिज्जं ॥
भगवओ समता-पदं
१३६. जहा ते भंते ! एत्थं गमणिज्जं, तहा ते इहं गमणिज्जं ? जहा ते इहं गमणिज्जं, ता ते एत्थं गमणिज्जं ?
हंता गोयमा ! जहा मे एत्थं गमणिज्जं, तहा मे इहं गमणिज्जं । जहा मे इहं गमणिज्जं, तहा मे एत्यं गमणिज्जं ॥
७६
अथ नूनं भदन्त ! अस्तित्वम् अस्तित्वे गमनीयम् ? नास्तित्वं नास्तित्वे गमनीयम् ? हन्त गौतम ! अस्तित्वम् अस्तित्वे गमनीयं । नास्तित्वं नास्तित्वे गमनीयं ।
Jain Education International
भाष्य
यद् भदन्त ! अस्तित्वम् अस्तित्वे गमनीयं, नास्तित्वं नास्तित्वे गमनीयं तत् किं प्रयोगेण ? विस्रसा ?
गौतम ! प्रयोगेण अपि तद् (अस्तित्वम् अस्तित्वे गमनीयं नास्तित्वं नास्तित्वे गमनीयं) । विस्रसा अपि तद् (अस्तित्वम् अस्तित्वे गमनीयं नास्तित्वं नास्तित्वे गमनीयम्) ।
यथा तव भदन्त ! अस्तित्वम् अस्तित्वे गमनीयं तथा तव नास्तित्वं नास्तित्वे गमनीयम्
?
यथा तव नास्तित्वं नास्तित्वे गमनीयं तथा तव अस्तित्वम् अस्तित्वे गमनीयम् ? हंत गौतम ! यथा मम अस्तित्वम् अस्तित्वे गमनीयं तथा मम नास्तित्वं नास्तित्वे गमनीयम् ।
यथा मम नास्तित्वं नास्तित्वे गमनीयम्, तथा मम अस्तित्वम् अस्तित्वे गमनीयम् ।
भगवतः समता-पदम्
यथा तव भदन्त ! एतस्मिन् गमनीयं, तथा तब अस्मिन् गमनीयं ? यथा तव अस्मिन् गमनीयं, तथा तव एतस्मिन् गमनीयम् ?
१. भ. वृ. १ ।१३६ - अस्तित्वमस्तित्वे गमनीयं सद्वस्तु सत्त्वेनैव प्रज्ञापनीयमित्यर्थः ।
हन्त गौतम ! यथा मम एतस्मिन् गमनीयं, तथा मम अस्मिन् गमनीयम् । यथा मम अस्मिन् गमनीयं तथा मम एतस्मिन् गमनीयम् ।
श. १: उ. ३ : सू. १३६-१३६
१३६. भन्ते ! क्या अस्तित्व अस्तित्व में गमनीय ' (ज्ञेय) है ? क्या नास्तित्व नास्तित्व में गमनीय है ? हां, गौतम ! अस्तित्व अस्तित्व में गमनीय है । नास्तित्व नास्तित्व में गमनीय है।
For Private & Personal Use Only
१३७. भन्ते ! जो अस्तित्व अस्तित्व में गमनीय है और नास्तित्व नास्तित्व में गमनीय है, वह किसी प्रयोग से गमनीय है अथवा स्वभाव से ? गौतम ! वह प्रयोग से भी ( अस्तित्व अस्तित्व में गमनीय है और नास्तित्व नास्तित्व में गमनीय है) वह स्वभाव से भी (अस्तित्व अस्तित्व में गमनीय है और नास्तित्व नास्तित्व में गमनीय है ) ।
१३८. भन्ते ! जैसे तुम्हारा अस्तित्व अस्तित्व में गमनीय है, वैसे ही क्या तुम्हारा नास्तित्व नास्तित्व में गमनीय है ?
जैसे तुम्हारा नास्तित्व नास्तित्व में गमनीय है, वैसे ही क्या तुम्हारा अस्तित्व अस्तित्व में गमनीय है ? हां, गौतम ! जैसे मेरा अस्तित्व अस्तित्व में गमनीय है, वैसे ही मेरा नास्तित्व नास्तित्व में गमनीय है।
जैसे मेरा नास्तित्व नास्तित्व में गमनीय है, वैसे ही मेरा अस्तित्व अस्तित्व में गमनीय है ।
भगवान् की समता का पद
१३६. भन्ते ! जैसे तुम्हारे लिए 'अत्र' (समीपतरवर्ती पर्याय) गमनीय है, वैसे ही क्या तुम्हारे लिए 'इह' (समीपवर्ती पर्याय) गमनीय है ? जैसे तुम्हारे लिए 'इह' गमनीय है, वैसे ही क्या तुम्हारे लिए 'अत्र' गमनीय है ?
हां, गौतम ! जैसे मेरे लिए 'अत्र' गमनीय है, वैसे मेरे लिए 'इह' गमनीय है। जैसे मेरे लिए 'इह' गमनीय है, वैसे मेरे लिए 'अत्र' गमनीय है।
www.jainelibrary.org