SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 656
Loading...
Download File
Download File
Translation AI Generated
Disclaimer: This translation does not guarantee complete accuracy, please confirm with the original page text.
**(6)** *Jiva-jiva-mishrita*, **(7)** *Ananta-mishrita*, **(8)** *Paritta (pratyek)-mishrita*, **(6)** *Addha-mishrita* and **(10)** *Addha-addha-mishrita*. 866. "Asacchamosa nam bhanta! Bhasa apajjatiya kativiha pannata?" "Go-yama! Duwalasaviha pannatta / Tan jaha pramani 1 ya-a-namani 2 jani 3 tah puchchano 4 ya pann-avano 5 / Pacchakwani bhasa 6 bhasa icch-anuloma 7 ya / / 166 // An-abhigghiya bhasa 8 bhasa ya abhiggha-mmi boddh-dhwa / Sansaya-karani bhasa 10 boyada 11 avvo-yada 12 cheva // 17 // [866 pr.] Bhagavan! Asatyamrusha-apar-yaptika bhasa kitne prakar ki kahi gayi hai? [866 u.] Gautam! (vah) barah prakar ki kahi gayi hai / vah is prakar - gatha-arth] (1) A-mantrani, (2) Prajnapani, (3) Yachani, (4) Pr-ichchhani, (5) Prajnapani, (6) Pratyakhyani bhasa, (7) Icch-anuloma bhasa, (8) An-abhigrihita bhasa, (9) Abhigrihita bhasa, (10) Sansaya-karani bhasa, (11) Vy-akrita aur (12) Avya-akrita bhasa // 196-197 / / Vivechan-pary-aptika-apar-yaptika bhasa aur inke bhed-pra-bhedon ki pra-rupa-na-prastut sat sutra (su. 860 se 866 tak) mein bhasa ke mul do bhed-pary-aptak, apar-yaptak ke bhed-pra-bhedon ka nirupan kiya gaya hai. Pary-aptika-apar-yaptika ki vy-akhya-pary-aptika-vah bhasa hai, jo prati-niyat rup mein samjhi ja sake / Pary-aptika bhasa satya aur msha, ye do hi hoti hain, kyonki ye do bhashaen hi prati-niyat-rup se avadharit ki ja sakti hain. Apar-yaptika bhasa vah hai, jo mishrit-pra-tirup athava mishrit prati-shedh rup hone ke karan prati-niyat-rup mein avadharit na ki ja sake. Arthathik tarah se nischit na ki ja sakne ke karan jise satya ya asatya donon mein se kisi ek koti mein rakha na ja sake! Apar-yaptika bhashaen do hain satyamrusha aur asatyamrusha / ye donon hi prati-niyat-rup mein avadharit nahin ki ja sakti. Dasavidh satya-pary-aptika bhasa ki vy-akhya-(1) Janapada-satya vibhinn janapadon (pranto ya pradeshon) mein jis shabd ka jo arth ista hai, us ista arth ka bodh karane wali hone ke karan vy-avhar ka hetu hone se jo satya mani jati hai. Jaise konkan adi pradeshon mein pay ko 'piccham' kahte hain / Sammat-satya jo samas-talok mein sammat hone ke karan satya-rup mein prasiddha hai. Jaiseshaival, kumud (chandra-vikasi kamal) aur kamal (surya-vikasi kamal) ye sab pankaj hain kichhad mein hi utpann hote hain, kintu 'pankaj' shabd se jan-sadharan 'kamal' arth hi samjhte hain. Shaival adi ko koi pankaj nahin kahta / ataev kamal ko 'pankaj' kahna sammat-satya bhasa hai. (3)Sthapana-satya prakar ke) anka-adi ke vin-yas tatha madra adi ke upar rachana (chhap) dekhkar jis bhasa ka prayog kiya jata hai, vah sthapana-satya bhasa hai. Jaise '1' ank ke age do bindu dekhkar kahna-yah sau (100) hai, tin bindu dekhkar kahna-yah ek hazar (1000) hai /
Page Text
________________ [प्रज्ञापनासूत्र (6) जीवाजीवमिश्रिता, (7) अनन्त-मिश्रिता, (8) परित्त (प्रत्येक)-मिश्रिता, (6) अद्धामिश्रिता और (10) अद्धाद्धामिश्रिता। 866. असच्चामोसा णं भंते ! भासा अपज्जतिया कतिविहा पण्णता ? गोयमा ! दुवालसविहा पण्णत्ता / तं जहा-- प्रामणि 1 याऽऽणमणी 2 जाणि 3 तह पुच्छणो 4 य पण्णवणो 5 / पच्चक्वाणी भासा 6 भासा इच्छाणुलोमा 7 य / / 166 // अणभिग्गहिया भासा 8 भासा य अभिग्गहम्मि बोद्धध्वा / संसयकरणी भासा 10 बोयडा 11 अव्वोयडा 12 चेव // 17 // [866 प्र.] भगवन् ! असत्यामृषा-अपर्याप्तिका भाषा कितने प्रकार की कही गई है ? [866 उ.] गौतम ! (वह) बारह प्रकार की कही गई है / वह इस प्रकार - गाथार्थ--] (1) आमंत्रणी, (2) प्राज्ञापनी, (3) याचनी, (4) पृच्छनी, (5) प्रज्ञापनी, (6) प्रत्याख्यानी भाषा, (7) इच्छानुलोमा भाषा, (8) अनभिगृहीता भाषा, (9) अभिगृहीता भाषा, (10) संशयकरणी भाषा, (11) व्याकृता और (12) अव्याकृता भाषा // 196-197 / / विवेचन–पर्याप्तिका-अपर्याप्तिका भाषा और इनके भेद-प्रभेदों की प्ररूपणा–प्रस्तुत सात सूत्रों (सू. 860 से 866 तक) में भाषा के मूल दो भेद-पर्याप्तक, अपर्याप्तक के भेद-प्रभेदों का निरूपण किया गया है। पर्याप्तिका-अपर्याप्तिका की व्याख्या–पर्याप्तिका-वह भाषा है, जो प्रतिनियत रूप में समझी जा सके / पर्याप्तिका भाषा सत्या और मषा, ये दो ही होती हैं, क्योंकि ये दो भाषाएँ ही प्रतिनियतरूप से अवधारित की जा सकती हैं। अपर्याप्तिका भाषा वह है, जो मिश्रितप्रतिरूप अथवा मिश्रित प्रतिषेध रूप होने के कारण प्रतिनियतरूप में अवधारित न की जा सके। अर्थातठीक तरह से निश्चित न की जा सकने के कारण जिसे सत्य या असत्य दोनों में से किसी एक कोटि में रखा न जा सके ! अपर्याप्तिका भाषाएँ दो हैं सत्यामृषा और असत्यामृषा / ये दोनों ही प्रतिनियतरूप में अवधारित नहीं की जा सकती। दशविध सत्यपर्याप्तिका भाषा की व्याख्या-(१) जनपदसत्या--विभिन्न जनपदों (प्रान्तों या प्रदेशों) में जिस शब्द का जो अर्थ इष्ट है, उस इष्ट अर्थ का बोध कराने वाली होने के कारण व्यवहार का हेतु होने से जो सत्य मानी जाती है। जैसे कोंकण आदि प्रदेशों में पय को 'पिच्चम्' कहते हैं / सम्मतसत्या--जो समस्तलोक में सम्मत होने के कारण सत्यरूप में प्रसिद्ध है। जैसेशैवाल, कुमुद (चन्द्रविकासी कमल) और कमल (सूर्यविकासी कमल) ये सब पंकज हैं--कीचड़ में ही उत्पन्न होते हैं, किन्तु 'पंकज' शब्द से जनसाधारण 'कमल' अर्थ ही समझते हैं। शैवाल आदि को कोई पंकज नहीं कहता / अतएव कमल को 'पंकज' कहना सम्मतसत्य भाषा है। (३)स्थापनासत्या प्रकार के) अंकादि के विन्यास तथा मद्रा आदि के ऊपर रचना (छाप) देखकर जिस भाषा का प्रयोग किया जाता है, वह स्थापनासत्य भाषा है। जैसे '1' अंक के आगे दो बिन्दु देखकर कहना-यह सौ (100) है, तीन बिन्दु देखकर कहना-यह एक हजार (1000) है / Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003483
Book TitleAgam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Stahanakvasi
Original Sutra AuthorShyamacharya
AuthorMadhukarmuni, Gyanmuni, Shreechand Surana, Shobhachad Bharilla
PublisherAgam Prakashan Samiti
Publication Year1983
Total Pages1524
LanguagePrakrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size37 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy