________________
१०५
उद्देशक : १, मूलं : ५. [भा. ३०९] इदंकालतोऽप्रशस्तंवयं, वयं संध्यागतादिकंनक्षत्रंतदेवाह - भा.३१०) संज्झागयं रविगयं, विद्वारं संगहं विलंबिंच,
राहुहयं गहभिन्नं वज्जेए सत्त नक्खत्ते । वृ-संध्यागतंनाम यत्रनक्षत्रेसूर्योऽनंतरंस्थास्यतिततआदित्यपृष्ठस्थितभन्ये पुनराहुर्यस्मिन्नुदिते सूर्य उदेति तत्संध्यागतमपरेत्वेवंब्रुवते, यत्ररविस्तिष्ठति । तस्माचतुर्दशंपंचदशंवा नक्षत्रसंध्यागतं, रविगतंयत्ररविस्तिष्ठति, पूर्वद्वारिके नक्षत्रेपूर्वदिशागंतव्येयदाअपरया दिशा गच्छति । तदातत् विद्वार विगतद्वारमित्यर्थः, यत्क्रूरग्रहेणाक्रांतंतत्संग्रह, विलंबियत्सूर्येणपरिभुज्य मुक्तं, अन्ये त्वाहुः सूर्यस्त पृष्टतोऽग्रतो वाअनंतरंनक्षत्रसंध्यागतंयत्पुनःसूरगतात् नक्षत्रात्पृष्ठतस्तृतीयंतविलंवि इति । राहुहतं यत्रसूर्यस्य चंद्रस्यवा ग्रहणं,यस्यमध्येनग्रहोऽगमत्तत्ग्रहभिन्नएतानिसप्तनक्षत्राणिचंद्रयोगयुक्तानि वर्जयेत् यत् एतेष्विमे दोपाः । भा.३११] संज्झागमि कलहो, होइकुभत्तं विलंबिनक्खत्तेः ।
विद्दारे परविजया आदिच्चगए अनिव्वाणीजं ।। भा.३१२] जसंगहमि कीरइ, नक्खत्ते तत्तवुगहो होइ,
राहुहयमि यमरणं, गहभिन्ने सोणिउग्गालो ।। वृ-संध्यागतनक्षत्रेशुभप्रयोजनेषुप्रारभ्यमाणेषुकलहोराटिर्भवति, विलंबिनक्षत्रेकुभक्तं, विद्वार परेपरेषांशत्रूणांविजयः ।आदित्यगतेरविगतेअनिर्वाणिस्सुखं, संग्रहे पुनर्नक्षत्रेयक्रियतेतत्रव्युद्ग्राह: संग्रामो भवति, राहुहते मरणं, ग्रहभिन्न शांणितोद्गारः । शोणितविनिर्गमः एवंभूतेष्वप्रशस्तद्रव्यक्षेत्रकालाभावेषु नालोचयेत; प्रशस्तेषु तत्र प्रशस्तै द्रव्ये शाल्यादिप्रशस्तधान्यराशिषुमणिकनकमौक्तिकवज्रवैडूर्यपद्मरागादिराशिपुचप्रशस्तं क्षेत्रसाक्षादाह - [भा.३१३] तप्पडिवक्खे खेत्ते उच्छुवणे सालिचेइघरे वा;
गंभीरमानुनाए, पयाहिणावत्तउदए य । वृ-तस्य प्रागुक्तस्याप्रशस्तस्य प्रतिपक्षे प्रशस्त क्षेत्रे इक्षुवने उपलक्षणमेतत् । आरामे वा पत्रपुष्पफलोपेतेसालित्तिवनशब्दोऽत्रापिसंबध्यतेशालिवने चैत्यगृहेवाशब्दाविकल्पने, तथागंभीर नामभग्नत्वादिदोषवर्जितं,शेषजनेनचप्रायेणालक्षणीयमध्यभागस्थानं गंभीरमस्थाद्यमिति वचनात. सानुनादे यत्रोच्चारिते शब्दे प्रतिशब्दः समंतत उत्तिष्ठति, तत्, सानुनादं तथा प्रदक्षिणावर्त्तमुदकं यत्र नद्यांपद्मसरसि वातत्प्रदक्षिणावर्तोदकंतस्मिन्वा चशब्दोवाशब्दार्थः, (क्वचित्वाशब्दस्यैव पाठः, प्रशस्तंकालमाह -
उत्तदिने सेसकाने उच्चट्ठाणा गहाय भावंमि;
पुष्वदिसउत्तरा वा, चरंति व जाव नवपुथ्वी । वृ- उक्तानि यानि दिनानि अष्टम्यादीनि तेभ्यो ये शेषा द्वितीयादया दिवसास्ते च शेषकालश्च उक्तदिनशेषकालस्तस्मिन् प्रशस्तै व्यतीपातादिदोषवर्जिते उपलक्षणमेतत्प्रशस्तेच करणे प्रशस्तेच मुहूर्त एतत्कालतः प्रशस्तमुक्तं भावतःप्रशस्तमाह उच्चैस्थानं येषांतेउच्चस्थानाग्रहाभावे भावविषयं प्रशस्तंकिमुक्तंभवतिभावतः उच्चस्थानगतेषुग्रहेषु तत्रग्रहाणामुच्चः स्थानमेवं, सूर्यस्यमेपउच्चैस्थानं सोमस्य वृषभः, मंगलस्य मकरः, बुधस्य कन्या, बृहस्पतेः कर्कटकः शुक्रस्य मीनः, शनैश्चरस्य तुला
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org