________________
बृहत्कल्प-छेदसूत्रम् - २-३/८१
३५२
स पालिरित्युच्यते । तस्य भेदः कथं भवति ? इत्याह
[ भा. ३७०५ ] संजम अभिमुहस्स वि, विसुद्धपरिणामभावजुत्तस्स । विकहादिसमुप्पन्नो, तस्स उ भेदो मुणेयव्वो ।
वृ- संयमाभिमुखस्यापि तस्य विशुद्धिपरिणामभावयुक्तस्य पालिस्थानीयस्यानतिक्रमस्य यः 'विकथादिसमुत्पन्नः' मिथः कथादिकरणसमद्भूतः 'भेदः' विनाशः स इह पालीभेदो ज्ञातव्यः । स चाऽऽत्म-परोभयसमुस्थो भवेत् ॥
[ भा. ३७०६] अहवा पालयतीति, उवस्सयं तेन होति सा पाली । तीसे जायति भेदो, अप्पाण-परोभयसमुत्थो ।
वृ- अथवा या तत्रोपाश्रयं पालयति सा "सत्यभामा भामा" इति न्यायत् पाली भण्यते । तस्या एकाकिन्यास्तं संयतं दृष्ट्वा आत्मसमुत्यः परसमुत्थ उभयसमुत्थो वा भेदो जायते ॥ कथम् ? इति चेद् उच्यते
[मा. ३७०७] मोहतिगिच्छा खमणं, करेमि अहमवि य बोहि पुच्छा य । मरणं वा अचियत्ता, अहमवि एमेव संबंधो ॥
वृ- स संयतस्तं संयतीप्रतिश्रयं गतो यावदेका वसतिपालिका तिष्ठति, ततस्तेन सा पृष्टथआर्ये! किमिति भवति भिक्षां नावतीर्णा ? । सा प्रतिब्रूते-मोहचिकित्सार्थम् । तयाऽपि स संयत एवमेव पृष्टो ब्रवीति - अहमपि मोहचिकित्सार्थं क्षपणं करोमि । ततस्तेन पृच्छा कृता-आयें ! भवत्या कथं बोधिरासादिता ? । सा प्राह-मरणं मदीयमर्त्तुरजनिष्ट, तस्य वा अहम् 'अप्रीतिका' द्वेष्या पूर्वमभुवं अतः प्रब्रजिता । ततस्तया सोऽप्येमेव पृष्टः प्राह- अहमपि 'एवमेव' अभीष्टकलत्रवियोगादिना प्राव्राजियम् । एवं भिन्नकथासद्भावकथनैर्भावसम्बन्धो भवति ॥
इदभेव स्फुटतरमाह
[भा. ३७०८] ओमानस्स व दोसा, तस्स व गमनेन सग्गलोगस्स । महतरियपभावेण य, लद्धा मे संजमे बोही ॥
वृ- अपमानं नाम-ससापल्यतायां यद् भर्त्ता माम् अवमतया पश्यति स्म तस्य दोषादहं प्रवव्राज । अथवा मदीयो भर्त्ता मय्येकान्तानुरक्त आसीत्, अतस्तस्य खर्गलोकस्य गमनेन तथा महत्तरिकया यद् ममानवरतं धर्माख्यानकानि कथितानि तत्पभावेण च लब्धा मया संयमे बोधि, संयमं प्रतिपन्नवतीत्यर्थः ॥ यद्वा
[ भा. ३७०९] पदूभिता मि घरासे, तेन हतासेन तो ठिता धम्भे । सिहं दाइ रहस्सं, न कहिज्जइ जं अनत्तस्स ||
वृ- 'प्रदुमिता' प्रकर्षेण क्लेशिताऽस्मि अहं "घरासे" गृहवासे, प्राकृतत्वाद् वाशब्दलोपः, तेन 'हताशेन' कुपतिना, ततः स्थिताऽहमेवंविधे धर्मे । इदं च रहस्यमिदानीं मया भवतां 'शिष्टं' कथितम्, यद् 'अनाप्तस्य' भवद्व्यतिरिक्तस्य कस्यापि पुरतो न कथ्यते ॥
[भा. ३७१०] रिक्खस्स वा वि. दोसा, अलक्खणो सो अभागधिजो नु । न य निग्गुणा मि अज्जो ! तुब्मे वि य नाहिह विसेसं ॥
वृ- मम पाणिग्रहणदिवसे यद् ऋक्षं-नक्षत्रं तस्य वा कोऽपि दोष आसीत्, तेन स ताशी
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org