________________
प्रतिपत्तिः - १,
से किंतंभुयगपरिसप्पा?, २ भेदो तहेव, चत्तारि सरीरगा ओगाहणा जहन्नेणंअंगुलासंखे० उक्कोसेणं गाउयपुहत्तं ठितीजहन्नेणंअंतोमुहत्तंउकोसेणं पुचकोडी, सेसेसु ठाणेसुजहा उरपरिसप्पा, नवरं दोच्चं पुढविं गच्छति, से तं भुयपरिसप्पा पन्नत्ता, सेतं थलयरा।
वृ. स्थलचरगर्भव्युक्रन्तिकानां भेदोपदर्शकं सूत्रं यथा संमूर्छिमस्थलचराणां, नवरमंत्रासालिकान वक्तव्या, सा हि संमूच्छिमैवन गर्भव्युत्क्रन्तिका, तथा महोरगसूत्रे “जोयणसयंपिजोयणसयपुहुत्तियावि जोयणसहस्संपि" इत्येतदधिकं वक्तव्यं,शरीरादिद्वारकदम्बकसूत्रं तुसर्वत्रापि गर्भव्युक्रन्तिकजलचराणामिव, नवरमवगाहनास्थित्युद्वर्तनासुनानात्वं, तत्रचतुष्पदानामुत्कृष्टाऽवगाहनाषड्गव्यूतानि, स्थितिरुत्कर्षतस्त्रीणि पल्योपमानि, ऊद्वर्तनाचतुर्थपृथिव्या आरभ्य यावत्सहस्रारः।
एतेषु सर्वेष्वपि जीवस्थानेष्वनन्तरमुदृत्योत्पद्यन्ते, उरःपरिसर्पाणामुत्कृष्टावगाहना योजनसहनं, स्थितिरुत्कर्षतः पूर्वकोटी, उर्द्धर्तनापञ्चमपृथिव्याआरभ्य यावत्सहस्ररः,अत्रान्तरे सर्वेषु जीवस्थानेष्वनन्तरमुढत्योत्पद्यन्ते।
भुजपरिसर्पाणामुत्कृष्टाऽवगाहना गव्यूतपृथक्त्वं, स्थितिरुत्कर्षतः पूर्वकोटी, उद्धर्तनाचिन्तायां द्वितीयपृथिव्या आरभ्य यावत्सहनारः, अत्रान्तरे सर्वेषु जीवस्थानेषूत्पादः ।
मू(४८) से किं तं खहयरा?, २ चउब्विहा पन्नता, तंजहा-चम्मपक्खी तहेव भेदो, ओगाहणा जहन्नेणं अंगुलस्स असंखे० उक्कोसेणं धणुपुहुत्तं, ठिती जहन्नेणं अंतोमुहत्तं उक्कसेणं पलिओवमस्स असंखेजतिभागो। सेसं जहा जलयराणं, नवरं जाव तच्चं पुढविं गच्छंति जाव से तंखहयरगभवति-यपंचेदियतिरिक्खजोणिया, से तंतिरिक्खजोणिया।।
वृ.खचरगर्भव्युक्रन्तिकपञ्चेन्द्रियभेदो यथा संमूर्छिमखचराणां, शरीरादिद्वारकलापचिन्तनं गर्भव्युत्क्रान्तिकजलचरवत्, नवरमवगाहनास्थित्युद्वर्तनासु नानात्वं, तत्रोत्कर्षतोऽवगाहना धनुष्पथक्त्वं, जघन्यतः सर्वत्राप्यङ्गलासङ्घयेयभागप्रमाणा, स्थितिरपि जघन्यतः सर्वत्राप्यन्तमुहूर्तमुत्कर्षतोऽत्रपल्योपमासङ्खयेयभागः,उद्वर्त्तना तृतीयपृथिव्याआरभ्ययावत्सहस्ररः,अत्रान्तरे सर्वेषु जीवस्थानेषूत्पादः । -कवचित्पुस्तकान्तरेऽवगाहनास्थित्योर्यथाक्रमं सङ्ग्रहणिगाथे॥१॥ जोयण सहस्स छग्गाउयाइत्तो यजोयणसहस्सं।
गाउयपुहुत्त भुयगेधणुयपुहुत्तं च पक्खीसु॥ ॥२॥ गब्भमि पुव्वकोडी तिन्नि य पलिओवमाई परमाउं ।
उरभुयग पुव्वकोडी पलियअसंखेजभागो य॥ अनयोव्यार्खया-गर्भव्युत्क्रान्तिकानामेव जलचरामामुत्कृष्टावगाहना योजनसहलं, चतुष्पदानांषड्गव्यूतानि, उरःपरिसर्पाणां योजनसहनं, भुजपरिसाणां गव्यूतपृथक्त्वं, पक्षिणां धनुष्पृथक्त्वं । तता गर्भव्युत्क्रान्तिकानामेव जलचराणामुत्कृष्टा स्थिति पूर्वकोटी, चतुष्पदागं त्रीणि पल्योपमानि, उरगाणां भुजगानां च पूर्वकोटी, पक्षिणां पल्योपमासङ्ख्येयभाग इति ।।
उत्पादविधिस्तु नरकेष्वस्माद्गाथाद्वयादवसेयः॥१॥ "अस्सण्णी खलु पढमं दोच्चं च सरीसवा तइय पक्खी।
सीहा जंति चउत्थिं उरगा पुण पंचमिं पुढविं ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org