________________
१२०
जीवाजीवाभिगमउपाङ्गसूत्रम् ३/नै०-२/९६
यावत्षष्ठीपृथिवी, सूत्रपाठस्त्वेवम्-सक्करप्पभाएणं भन्ते! पुढवीए नरगाकेवइयंआयामविक्खंभेणं केवइयं परिरयेणं प० गो० ! दुविहा प०-संखेजवित्थडा य, असंखेजवित्थडाय" इत्यादि ।
'अहेसत्तमाएणंभंते!' इत्यादि, अघःसप्तम्यं भदन्त! पृथिव्यांनरकाः कियदायामविष्कम्भेन कियत्परिक्षपेण प्रज्ञप्ताः?, भगवानाह-गौतम! द्विविधाः प्रज्ञप्ता, तद्यथा-सङ्घयेयविस्तृत एकः, सचाप्रतिषठानाभिधानो नरकेन्द्रकोऽवसातव्यः, असङ्ख्येयविस्तृताः तेषाश्चत्वारः, तत्र योऽसौ सङ्खयेयविस्तृतोऽप्रतिष्ठानाभिधानोनरकेन्द्रकः स एवं योजनशतसहनमायामविषकम्भेन त्रीणि योजनशतसहस्राणिषोड्श सहस्राणि द्वे योजनशतेसप्तविंशत्यधिके त्रयः क्रोशाअष्टाविंशं धनुःशतं त्रयोदश अकुलानि अर्धाङ्गुलं च किश्चिद्विशेषाधिकं परिक्षेपेण प्रज्ञप्तम्, इदं च परिक्षेपपरिमाणं गणितभावनयाजम्बूद्वीपपरिक्षेपपरिमाणवद्भावनीयं, तत्र येते शेषाश्चत्वारोऽसद्धयेयविस्तृतास्तेऽसद्धयेयानि योजनसहस्राण्यायामविष्कम्भेनासङ्ख्येयानि योजनसहस्राणि परिक्षेपेण प्रज्ञप्तानि। सम्प्रति नरकावासानां वर्णप्रतिपादनार्थमाह
मू. (९७) इमीसे णं भंते ! रयणप्पभाए पुढवीए नेरइया केरिसया वण्णेणं पन्नता?, गोयमा! काला कालावभासा गंभीरलोमहरिसा भीमा उत्तासणया परमकिण्हा वण्णेणं पन्नत्ता, एवं जाव अधेसत्तमाए। इमीसे णं भंते ! रयणप्पभाए पुढवीए नरका केरिसका गंधेणं प० गो! से जहानामए अहिमडेति वा गोमडेति वा सुणगमडेति वा मज्झारमडेति वा मणुस्समडेति वा महिसमडेति वा मूसगमडेति वा आसमडेति वा हत्थिमडेति वा सीहमडेति वा वग्घमडेति वा विगमडेति वा दीवियमडेति वा मयकुहियचिरविणकुणिमवावण्णदुब्भिगंधे असुइबिलीणविगयबीभत्यदरिसणिज्जे किमिजालाउलसंसत्ते, भवेयारवे सिया?, नो इणढे समढे, गोयमा इमीसेणं रयणप्पभाए पुढवीए नरगा एत्तो अनिद्वतरका चेव अकंततरका चेवजाव अमणामतरा चेव गंधेणं पन्नत्ता, एवं जाव अधेसत्तमाए पुढवीए।
इमीसे णंभंते! रयणप्प० पु० नरया केरिसया फासेणं पन्नत्ता?, गोयमा! से जहानामए असिपत्तेइ वा खुरपत्तेइ वा कलंबचीरियापत्तेइ वा सत्तग्गेइ वा कुंतग्गेइ वा तोमरग्गेति या नारायग्गेति वा सूलग्गेति वा लउलग्गेति वा भिंडिमालग्गेति वा सूचिकलावेति वा कवियच्छूति वा विंचुयकंटएति वाइंगालेति वाजालेति वा मुम्मुरेति वा, अच्चिति वा अलाएति वा सुद्धागणीइ वा, भवे एतारूवेसिया?, नोतिणढे समटे, गोयमा! इमीसे णं रयणप्पभाए पुढवीए नरगा एत्तो अनिट्टतरा चेव जाव अमणामतरका चेव फासे णं प०, एवंजाव अधेसत्तमाए पुढवीए।।।
वृ. 'इमीसे णं भंते!' इत्यादि, अस्यां भदन्त ! रत्नप्रभायां पृथिव्यां नरकाः कीदृशा वर्णेन प्रज्ञप्ता ?, भगवानाह-गौतम ! कालाः, तत्र कोऽपि निष्प्रतिभतया मन्दकालोऽप्याशङ्खयेत ततस्तदाशङ्काव्यवच्छेदार्थं विशेषणान्तरमाह-'कालावभासाः' कालः कृष्णोऽवभासःप्रतिभाविनिर्गमो येभ्यस्ते कालावभासाः, कृष्णप्रभापटलोपचिता इति भावः, अत एव 'गम्भीररोमहर्षा गम्भीरः अतीवोत्कटो रोमहर्षो-रोमोद्धर्षोभयवशायेभ्यस्ते गम्भीररोमहर्षा, किमुक्तं भवति?-एवं नाम ते कृष्णावभासा यद्दर्शनमात्रेणापि नारकजन्तूनां भयसम्पादनेन अनर्गलं रोमहर्षमुत्पादयन्तीति, अतएव भीमा-भयानका भीमत्वादेव उनासनकाः, उत्रास्यन्ते नारका जन्तवएभिरिति उन्नासना उत्रासना एव उनासनकाः, किंबहुना?--'वर्णेन' वर्णमधिकृत्य
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org