________________
भगवतीअङ्गसूत्रं 9/19/२३ यावज्जीवताऽ-वधिकत्वात्तस्य, किञ्चचारित्रिणः संसारे सर्वविरतस्य देशविरतस्यचदेवेष्वेवोत्पादात् तत्रच विरतरत्यन्तमभावात् मोक्षगतावपिचारित्रसंभवाभावात्, चारित्रं हि कर्मक्षपणायानुष्ठीयते मोक्षेचतस्याकिञ्चित्करत्वातयावज्जीवमितिप्रतिज्ञासमाप्तेः तदन्यस्याश्चाग्रहणाद् अनुष्ठानरूपत्वात् चारित्रस्य शरीराभावेचतदयोगाद्, अतएवोच्यते-'सिद्धेनोचरित्ती नोअचरित्ती' 'नो अचरित्तीति चाविरतेरभावादिति।
अनन्तरं चारित्रमुक्तं, तच्च द्विधा तपःसंयमभेदादिति, तयोर्निरूपणायातिदेशमाह-एवं तवे संजमे'त्ति प्रश्ननिर्वचनाभ्यां चारित्रवत्तपःसंयमौ वाच्यौ, चारित्ररूपत्वात्तयोरिति । ननु सत्यपि ज्ञानादेर्मोक्षहेतुत्वे दर्शन एव यतिव्यं, तस्यैव मोक्षहेतुत्वात्, यदाह॥१॥ "भटेण चरित्ताओ सुयरं दसणं गहेयव्वं ।
सिझंति चरणरहिया दसणरहिया न सिझंति ।।
___ -इति यो मन्यते तं शिक्षयितुं प्रश्नयनाहमू. (२४) असुंवडेणंभंते! अनगारे किं सिज्झइ बुज्झइ मुच्चइ परिनिव्वाइ सव्वदुक्खाणमंतं करेइ ?, गोयमा! नो इणढे समढे । से केणटेणं जाव नो अंतं करेइ?, गोयमा असंवुडे अनगारे आउयवजाओ सत्त कम्मपगगडीओ सिढिलबंधणबद्धाओधणियबंधणबद्धाओपकरेइ हस्सकालठिइयाओ दीहकालिडियाओ पकरेइ मंदाणुभावो तिव्वाणुभावाओ पकरेइ अप्पपएसग्गाओ बहुपएसग्गाओ पकरेइ आउयं च णं कम्मं सियबंधइ सिय नो बंधइ अस्सायावेणिशं चणं स्मभुजोभुजोउवचिणाइअणाइयंचणंअणवदग्गंदीहमद्धंचाउरंतसंसारकतारंअणुपरियट्टइ, से एएणटेणं गोयमा! असंवुडे अनगारे नो सिज्झइ ५।
संवुडे णं भंते ! अनगारे सिज्झइ ५?, हंता सिज्झइ जाव अंतं करेइ, से केणटेणं?, गोयमा! संवुडे अनगारे आउयवजाओ सत्त कम्मपगडीओ धणियबंधणबद्धाओ सिढिलबंधणबद्धाओपकरेइदीहकालठिईयाओहस्सकालठ्ठिइयाओ पकरेइ तिव्वाणुभावाओमंदाणुभावाओ पकरेइ बहुप्पएसग्गाओ अप्पपएसग्गाओ पकरेइ, आउयं चणंकम्मनबंधइ, अस्सायावेयणिशं चणं कम्मं नो भुजो भुजो उपचिणाइ, अनाइयं च णं अनवदग्गंदीहमद्धं चाउरंतसंकसारकंतारं वीइवयइ, से एएणडेणं गोयमा ! एवं बुच्चइ-संवुडे अनगारे सिज्झइ जाव अंतं करेइ ।।
वृ. 'असंवुडे णमित्यादि व्यक्तं, नवरम् 'असंवुडेणं'ति 'असंवृतः' अनिरुत्वाश्रवद्वारः 'अनगारे'त्ति अविद्यमानगृहः, साधुरित्यर्थः “सिज्झइत्ति सिध्यति' अवाप्तचरमभवतया सिद्धिगमनयोग्यो भवति 'बुज्झइत्तिसएव यदा समुत्पन्नकेवलज्ञानतया स्वपरपर्यायोपेतान्निखि-लान् जीवादिपदार्थान् जानाति तदा बुध्यत इति व्यपदिश्यते 'मुच्चइति स एव संजातकेवलबोधो भवोपग्राहिकर्मभिः प्रतिसमयं विमुच्यमानो मुच्यत इत्युच्यते 'परिनिव्वाइ'त्ति स एव तेषां कर्मपुद्गलानामनुसमयं यथा यथा क्षयमाप्नोति तथा तथा शीतीभवन् परिनिर्वातीति प्रोच्यते 'सव्वदुक्खाणमंतं करेइत्तिस एवचरमभवायुषोऽन्तिमसमयेक्षपिताशेषकर्माशःसर्वदुःखानामन्तं करोतीति भण्यते इति प्रश्नः, उत्तरं तु कण्ठ्यं, नवरं 'नो इणढे समढे'त्ति 'नो' नैव 'इण?'त्ति 'अयम्' अनन्तरोक्तत्वेन प्रत्यक्षः 'अर्थ' भवः ‘समर्थ' बलवान्, वक्ष्यमाणदूषणमुद्गरप्रहारजर्जरितत्वात्।
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org