________________
३६४
भगवती अङ्गसूत्रं ८/-/२/३८९
सोहम्मग० ?, गोयमा ! नो पजत्त सोहम्मकप्पोवगवेमानिय० अपजत्त सोहम्ववगवेमानियदेवकम्मासीविसे, एवं जाव नो पज्रत्तासहस्सारकप्पोवगवेमानिय जाव कम्मासीविसे, अपजत्त सहस्सार- कप्पोवगजावकम्मासीविसे ॥
वृ. 'कइविहे 'त्यादि, 'आसिवस'त्ति आशीविषाः दंष्ट्राविषाः 'जाइआसीविस' त्ति जात्याजन्मनाऽऽशीविषाजात्याशीविषाः 'कम्मआसीव्वित्ति कर्म्मणा-क्रियया शापादिनोपघातकरणेनाशीविषाः कर्माशीविषाः, तत्र पञ्चेन्द्रियतिर्यञ्चो मनुष्याश्च कर्माशीविष पर्याप्तका एव, एते हि तपश्चरणानुष्ठानतोऽन्यतो वा गुणतः खल्वाशीविषा भवन्ति, शापप्रदानेनैव व्यापादयन्तीत्यथ एते चाशीविषलब्भिस्वभावात् सहस्रारान्तदेवेष्वेवोत्पद्यन्ते, देवास्त्वेत एव ये देवत्वेनोत्पन्नास्तेऽपर्याप्तकावस्थायामनुस्तभवतया कर्म्माशीविषा इति उक्तञ्च शब्दार्थः भेदसम्भवादि
भाष्यकारेण
॥ १ ॥
"आसीदाढा तग्गयमहाविसाऽऽसीवित्त दुविहभेया । ते कम्मजाइएण नेगहा चउविहविगप्पा ।।"
‘केवइए’त्ति कियान् ‘विसए' त्ति गोचरो विषयस्तेति गम्यम् 'अद्धभरहप्पमाणमेत्तं ति अर्द्ध भरतस्य यत् प्रमाणं सातिरेकत्रिषष्ट्यधिकयोजनशतद्वयलक्षणं तदेव मात्रा-प्रमाणं यस्याः सा तथा तां 'बोदिं' त तनुं 'विसेणं' ति विषेण स्वकीयाशीप्रभवेण करणभूतेन 'विसपरिगयं' ति विषं भावप्रधानत्वान्निर्देशस्य विषतां परिगता प्राप्ता विषपरिगताऽतस्ताम्, अतएव 'विसट्टमाणि ति विकसन्ती-विदलन्ती 'करेत्तए' त्ति कर्तु 'विसए से 'त्ति गोचरोऽसौ, अथवा 'से' तस्य वृश्चिकस्य 'विसट्टयाए' त्ति विषमेवार्थो विषाष्टनसद्भावस्तत्ता तस्या विषार्थः तायाः विषत्वस्य तस्यां वा 'नो नैवेत्यर्थः 'संपत्तीए "त्ति संपत्त्या एवंविधबोन्दिसंप्राप्तिद्वारेण 'करिंसु'त्ति अकार्षुर्वृश्चिका इति गम्यते, इह चैकवचनप्रक्रमेऽपि बहुवचननिर्देशो वृश्चिकाशीविषाणां बहुत्वज्ञापनष्टम्, एवं कुर्व्वन्ति करिष्यन्तीत्यपि, त्रिकालनिर्देशश्चामीषां त्रैकालिकत्वज्ञापनार्थः, 'समयक्खेत्त' ति 'समयक्षेत्रं' मनुष्यक्षेत्रम् ।
' एवं जहावेउच्चियसरीरस्स भेउ'त्ति यथा वैक्रियं भणता जीवभेदो भनितस्तथेहापि वाच्योऽसावित्यर्थः, स - "गोयमा ! नो संमुच्छिमपंचिंदियतिरिक्खजोनियकम्मासी विसे गब्भवकंतियपंचिंदियतिरिक्खजोनियकम्मासीविसे, गब्भवक्कतियपंचिंदियतिरिक्ख जोनियकम्मासीविसे किं संखेज्जवासाउयगब्भवक्कंतिय पंचिंदियतिरिक्खजोनियकम्मासविसे असंखेजवासाउय जाव कम्मासीविसे?, गोयमा ! संखेज्जवासाउय जाव कम्मासीविसे नो असंखेज्जवासाउय जाव कम्मासीविसे, जइ संखेज्ज जाव कम्मासीविसे किं पञ्जत्तसंखेज जाव कम्मासीविसे अपजत्तसंखेज जाव कम्मासीविसे?, गोयमा !' शेषं लिखितमेवास्ति ॥
एतचोक्तं वस्तु अज्ञानो न जानाति, ज्ञान्यपि कश्चिद्दश वस्तूनि कथञ्चिन्न जानातीति दर्शयन्नाह -
मू. (३९०) दस ठाणाई छउमत्थे सव्वभावेणं न जाणइ न पासइ, तंजहा-धम्मत्थिकायं १ अधम्मत्थिकार्य २ आगासत्धिकायं जीवं असरीरपडिबद्धं ४ परमाणुपोग्गलं ५ सद्दं ६ गंध ७ वातं ८ अयं जिणे भविस्सइ वान वा भविस्सइ ९ अयं सव्यदुक्खाण अंतं करेस्सति वा न वा
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org