________________
२२४
भगवतीअगसूत्रं ५/-/२/२२० जया णं वाउकुमारा वाउकुमारीओ वा अप्पणो वा परस्स वा तदुभयस्स वा अढ़ाए वाउकार्य उदीरेति तयाणं ईसिं पुरेवाया जाव वायति ।
वाउकाए णं भंते ! याउकायं चैव आणमंति पाण० जहा खंदए तहा चत्तारि आलावगा नेयव्वा अणेगसयसहस्स० पुढे उद्दाति वा, ससरीरी निरखमति॥
वृ. 'रायगिहे'इत्यादि, 'अस्थि'त्ति अस्त्ययमर्थो-यदुत वातावान्तीति योगः, कीशाः? इत्याह-'ईसिं पुरेवाय'त्ति मनाक् सत्रेहवाताः ‘पत्थावाय'त्ति पथ्या वनस्पत्यादिहिता वायवः 'मंदावाय'त्तिमन्दाः शनैःसंचारिणोऽमहावाता इत्यर्थः 'महावाय'त्तिउद्दण्डवाताअनल्पाइत्यर्थः 'पुरच्छिमेणं'तिसुमेरोः पूर्वस्यां दिशीत्यर्थः, एवेतानि दिगविदिगपेक्षयाऽष्टौ सूत्रानि ।
उक्तंदिगभेदेन वातानांवानम्, अथदिशामेव परस्परोपनिबन्धेनतदाह-"जयाण'मित्यादि, इह च द्वे दिकसूत्रे द्वे विदिकसूत्रे इति।
अथ प्रकारान्तेण वातस्वरूपनिरूपणसूत्रं, तत्र 'दीविच्चगत्ति द्वैप्याद्वीपसम्बन्धिनः 'सामुद्दय'त्ति समुद्रस्यैते सामुद्रिकाः 'अन्नमन्नविवच्चासेणं ति अन्योऽन्यव्यत्यासेन यदैके ईषत्पुरोवातादिविशेषेण वान्ति तदेतरे न तथाविधा वान्तीत्यर्थः, 'वेलं नाइक्कमइत्ति तथाविधवातद्रव्यसामद्विवेलायास्तथास्वभावत्वाच्चेति ।
अथवातानांवाने प्रकारान्तरेण वातस्वरूपत्रयं सूत्रत्रयेम दर्शयन्नाह-'अत्यिण'मित्यादि, इह च प्रथमवाक्यं प्रस्तावनार्थःमितिन पुनरुक्तमित्याशङ्कनीयं, 'अहारियं रियंति'त्तिरीतंरीति स्वभाव इत्यर्थः तस्यानतिक्रमेण यथारीतं रीयते' गच्छति यदा स्वाभाविक्या क्रिया गतिलक्षणा यत्र गमनेतदुत्तरक्रियं, तद्यथा भवतीत्येवं रीयतेगच्छति, इह चैकसूत्रेणैव वायुवानकारणत्रयस्य वक्तुं शक्यत्वे यत्सूत्रत्रयकरणं तद्विचित्रत्वात्सूत्रगतेरिति मन्तव्यं, वाचनान्तरे त्वाचं कारणं महावातवर्जितानां, द्वितीयं तु मन्दवातवर्जिताना, तृतीयं तु चतुर्णामप्युक्तमिति।
वायुकायाधिकारादेवेदमाह-वायुकाएणमित्यादि, 'जहाखंदए'इत्यदि, तत्र प्रथमोदर्शित एव, 'अनेगे'त्यादिद्धितीयः, सचैवम्-'वाउयाए णं भंते ! वाउयाए चेव अनेगसयसहस्सखुत्तो उद्दाइत्ता २ तत्थेव भुजो २ पञ्चायाइ?, हंता गोयमा!, 'पुढे उद्दाइ'त्ति तृतीयः, सचैवम्-‘से भंते ! किं पुढे उद्दाइ अपुढे उद्दाइ ?, गोयमा ! पुढे उद्दाइ नो अपुढे, 'ससररी' त्यादि :चतुर्थः, स चैवम्-'सेभंते ! किं ससरीरी निक्खमइ असरीरी निक्खमइ ?, गोयमा! सिय ससरीरी'त्यादि ।
वायुकायश्चिन्तितः, अथ वनस्पतिकायादीन् शरीरतश्चिन्तयन्नाह__ मू. (२२१) अह भंते! ओदणे कुम्मासे सुरा एएणं किंसरीराति वत्तव्वं सिया?, गोयमा ओदणे कुम्मासे सुराए यजे घणे दव्वे एएणं पुब्बभावपन्नवणं पडुच्च वणस्सइजीवसरीरा तओ पच्छा सत्थातीया सत्थपरिणामिआ अगनिज्झामिया अगणझूसिया (अगनिसेविया) अगनिपरिणामिया अगनिजीवसरीरा वत्तव्वंसिया, सुराए यजे दवे दव्वे एएणंपुव्वभावपन्नवणं पडुच्च आउसीवसरीरा, तओ पच्छा सत्यातीया जाव अगनिकायसरीराति वत्तव्यं सिया। अहन्नं भंते! अए तंबे तउएसीसए उवले कसट्टिया एएणं किंसरीराइवत्तव्वं सिया? गोयमा! अए तंबे तउए सीसए उवले कसट्टिया, एए णं पुब्वभावपन्नवणं पडुच पुढविजीवसरीरा तओ पच्छा सत्यातीया जाव अगनिजीवसरीराति वत्तव्वं सिया।
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org