________________
१९२
भगवतीअङ्गसूत्रं ३/-/३/१७८
तेणं कालेणं तेणं समएणं जाव अंतेवासी मंडियपुत्ते नामं अनगारे पगतिभद्दए जाव पजुवासमाणे एवं वदासी-कति णं भंते ! किरिया पन्नत्ता?, मंडियपुत्ता! पंच किरियाओ पन्नत्ताओ, तंजहा काइया अहिंगरनिया पाउसिया पारियावनिया पाणाइवायकिरिया।
काइया णं भंते ! किरिया कतिविहा पन्नता?, मंडियपुत्ता ! दुविहा पन्नत्ता, तंजहाअणुवरयकायकिरिया य दुष्पउत्तकायकिरिया य । अहिंगरनिया णं भंते ! किरिया कतिविहा पन्नत्ता?, मंडियपुत्ता ! दुविहा पन्नत्ता, तंजहा-संजोयणाहिगरणकिरिया य निव्वत्तणाहिगरणकिरिया य । पाओसिया णं भंते ! किरिया कतिविहा पन्नत्ता?, मंडियपुत्ता! दुविहा पन्नत्ता, तंजहा-जीवापाओसिया य अजीवपादोसिया य । पारियावनिया णं भंते ! किरिया कइविहा पन्नता?, मंडियपुत्ता ! दुविहा पन्नत्ता, तंजहा-सहत्थपारियावनियाय परहत्थपारियावनिया य पाणाइवायकरियाणं भंते! कइविहा पन्नत्ता?, मंडियपुत्ता! दुविहा पन्नता, तंजहा-सहत्थपा० परहत्थपा० किरिया य॥
वृ. 'तेणंकालेण मित्यादि तत्र पंचकिरियाओत्ति करणं क्रियाकर्मबन्धनिबन्धनाचेष्टेत्यर्थः 'काइय'त्ति चीयत इति कायः-शरीरं तत्र भवा तेन वा निर्वृत्ता कायिकी १, 'अहिगरनिय'त्ति अधिक्रियते नकरादिष्वात्माऽनेनेत्यधिकरणं-अनुष्ठानविशेषः बाहयं वा वस्तु चक्रखङ्गादि तत्र भवा तेन वा निवृत्तेत्याधिकरनिकी २, “पाउसिय'त्ति प्रद्वेषो-मत्सरस्तत्र भवा तेन वा निवृत्त स एव वा प्राद्वेषिकी ३, पारितावनिय'त्ति परितापनं परितापः-पीडाकरणंतत्रभवा तेन वा निर्वृत्ता तदेव वा पारितापनिकी ४, ‘पारितावनिय'त्ति प्राणातिपातः-प्रसिद्धस्तद्विषय क्रियाप्राणातिपात एव वा क्रिया प्राणातिपातक्रिया ५।
_ 'अनुवरयकायकिरिया यत्ति अनुपरतः-अविरतस्तस्य कायक्रियाऽनुपरतकायक्रिया, इयमविरतस्य भवति, "दुपपउत्तकायकिरिया यत्ति दुष्टं प्रयुक्तो दुष्प्रयुक्तः स चासौ कायश्च दुष्प्रयुक्तकायस्तस्य क्रियादुष्प्रयुक्तकायक्रिया, अथवा दुष्टंप्रयुक्तं-प्रयोगोयस्य सदुष्प्रयुक्तस्तस्य कायक्रिया दुष्पयुक्तकायक्रिया, इयं प्रमत्तसंयतस्यापि भवति, विरतिमतः प्रमादे सति कायदुष्टप्रयोगस्य सद्भावात्, 'संजोयणाहिगरणकिरिया य'त्ति संयोजनं हलगरविषकूटयवाद्यङ्गानां पूर्वनिर्त्तितानां मीलनं तदेवाधिकरणयक्रिया संयोजनाधिकरणक्रिया।
निव्वत्तमाहिगरणकिरिया यत्ति, निर्वर्तनं-असिशक्तितोमरादीनां निष्पादनं तदेवाधिकरणक्रिया निर्वर्तनाधिकरणक्रिया, 'जीवपाओसियाय'त्तिजीवस्य-आत्मपरतदुभयरूपस्योपरि निष्पादनं तदेवाधिकरणक्रिया निवर्त्तनाधिकरणक्रिया, 'जीवपाओसिया य'त्ति अजीवस्योपरि प्रद्वेषाद्या क्रियाप्रद्वेषकरणमेव वा, 'सहत्थपारितावनिया यत्तिस्वहस्तेन स्वस्य परस्य तदुभयस्य वा परितापनाद्-असातोदीरणाद्या क्रिया परितापनाकरणमेव वा सा स्वहस्तपारितापनिकी।
एवं परहस्तपारितापनिक्यपि, एवं प्राणातिपातक्रियाऽपि ।
उक्ता क्रिया, अथ तजन्यं कर्म तद्वेदनां चाधिकृत्याहमू. (१७९) पुट्विंभंते! किरिया पच्छा वेदणा पुब्बिं वेदणा पच्छा किरिया?, मंडियपुत्ता पुट्विं किरिया पच्छा चेदणा, नो पुब्बिं वेदणा पच्छा किरिया ॥
अस्थि णंभंते ! समणाणं निग्गंथाणं किरिया कञ्जइ?, हंता! अत्थि। कहं गं भंते! सम
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org