________________
१५४
जीवाजीवाभिगमउपाङ्गसूत्रम् ३/ति०-१/१३३ सूरिए अत्थमति एवतिया तिन्नोवासंतराइं अत्यंगतियस्स देवस्स एगे विक्कमे सिता, सेणं देवे ताए उक्किट्ठाए तुरियाए जाव दिव्वाए देवगतीए वीतीवयमाणे २ जाव एकाहं वा दुयाहं वा उक्कोसेणं छम्मासा वितीवएजा, अत्थेगतिया विमाणं वितीवइजा अत्थेगतिया विमाणं नो वीतीवएजा, एमहालता णं गोयमा! ते विमाणा पन्नत्ता।
अस्थि णं भंते ! विमाणाई अचीणि अचिरावत्ताई तहेव जाव अचुत्तरवडिंसगाति ?, हंताअस्थि, ते विमाणा केमहालता पन्नत्ता?, गोयमा! एवंजाह सोत्थी (याई)णि नवरंएवतियाई पंच उवासंतराइं अत्यंगतियस्स देवस्स एगे विक्कमे सिता सेसं तं चेव।
अस्थिणं भंते ! विमाणाइंकामाइंकामावत्ताइंजाव कामुत्तरवडिंसयाई?, हंता अत्यि, तेणं भंते ! विमाणा केमहालया पण्णत्ता ?, गोयमा! जहा सोत्थीणि णवरं सत्त उवासंतराई विक्कमे सेसं तहेव । अस्थिणं भंते ! विमाणाई विजयाइं वेजयंताइंजयंतां अपराजिताइं?, हंता अस्थि, तेणंभंते! विमाणा के०?, गोयमा! जावतिए सूरिए उदेइ एवइयाइंनव ओवासंतराई, सेसंतंचेव, नो चेवणं ते विमाणे वीईवएज्जा एमहालया णं विमाणा पन्नता, समणाउसो! |
वृ. 'अस्थिणंभंते' इत्यादि, अस्तीति निपातो बह्वर्थे 'सन्ति' विद्यन्तेणमिति वाक्यालङ्कारे 'विमानानि' विशेषतः पुण्यप्राणिभिर्मन्यन्ते-तद्गतसौख्यानुभवनेनानुभूयन्ते इति विमानानि, तान्येव नामग्राहमाह-अर्चीषि-अर्चिामानि, एवमर्चिरावर्तानि अर्चिप्रमाणि अर्चिकान्तानि अर्चिवर्णानि अर्चिलेश्यानि अचिर्ध्वजानि अर्चिश्रृङ्गा (राणि) अर्चिसृ (शि)थानि अर्चिकूटानि अर्चिरुत्तरावतंसकानिसर्वसङ्घययाएकादशनामानि, भगवानाह-हंताअत्थि' हंतेति प्रत्यवधारणे अस्तीति निपातो बह्नर्थे सन्त्येवैतानि विमानानीति भावः।
'केमहालयाण'मित्यादि, किंमहान्ति कियप्रमाणमहत्वानिणमितिपूर्ववत् भदन्त! तानि विमानानि प्रज्ञप्तानि?, भगवानाह-गौतम ! 'जाव य उएइ सूरो' इत्यादि, जम्बूद्वीपे सर्वोत्कृष्टे दिवसे सर्वाभ्यन्तरे मण्डले वर्तमानः सूर्यो यावति क्षेत्रेउवदेति यावति च क्षेत्रेसूर्योऽस्तमुपयाति, एतावन्ति त्रीणि अवकाशान्तराणि, उदयास्तमितप्रमितमधिकृतं क्षेत्रं त्रिगुणमित्यर्थ, अस्त्येतद्-बुद्धयापरिभावनीयसेतद्यथैकस्य विवक्षितस्य देवस्यैको विक्रमः स्यात्, तत्र जम्बूद्वीपे सर्वोत्कृष्टे दिवसे सूर्य उदेति सप्तचत्वारिंशत्सहस्राणि द्वे शते त्रिषष्टयधिके योजनानामेकस्य च योजनस्यैकविंशति षष्टिभागा एतावति क्षेत्रे, उक्तञ्च॥१॥ "सीयालीससहस्सा, दोण्णि सया जोयणाण तेवट्ठी।
इगवीस सट्ठिभागा कक्कडमाइंमि पेच्छ नरा॥" एतावत्येव क्षेत्रेतस्मिन् सर्वोत्कृष्टे दिवसेऽस्तमुपयाति, ततएतत्क्षेत्रं द्विगुणीकृतमुदयास्तापान्तरालप्रमाणं भवति, तच्चैतावत्-चतुर्नवति सहस्राणिपञ्चशतानिषड्शत्यधिकानि योजनानामेकस्य च योजनस्य विं द्वाचत्वारिंशत्षष्टिभागाः एतावत्रिगुणीकृतं यथोक्तविमानपरिमाणकरणाय देवस्यैको विक्रमः परिकल्प्यते, स चैवंप्रमाणः-द्वेलक्षे त्र्यशीति सहमणि पञ्च शतानि अशीत्यधिकानि योजनानाम् एकस्य च योजनस्य षष्टिभागाः षट् इति।
'सेणं देवे इत्यादि, सः' विवक्षितो देवः तया' सकलदेवजनप्रसिद्धयाउत्कृष्टया त्वरितया चपलया चण्डया शीघ्रया उद्धतया जवनया छेकया दिव्यया देवगत्या, अमीषां पदानामर्थः
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org