SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 704
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ अष्टमाध्यायस्य तृतीयः पादः ६८७ आर्यभाषाः अर्थ- ( संहितायाम् ) सन्धि और (छन्दसि ) वेद विषय में (पूर्वपदाभ्याम्) पूर्वपद रूप (पृतनार्ताभ्याम्) पृतना, ऋत इन शब्दों से परवर्ती (सहेः) सह धातु के (अपदान्तस्य) अपदान्त (सः) सकार के स्थान में (मूर्धन्यः ) मूर्धन्य आदेश होता है। उदा०- (पृतना) पृतनाषाहम् ( ६ । ७२ । २ ) । पृतना=सेना को सहन करनेवाले बल को । (ऋत) ऋताषाहम् । सत्य व्यवहार को सहन करनेवाले राजा को । सिद्धि-पृतनाषाहम्। यहां पृतना - उपपद 'षह मर्षणे' (भ्वा०आ०) धातु से 'छन्दसि सह:' (३।२।६३) से 'ण्वि' प्रत्यय है। 'ण्वि' का सर्वहारी लोप होता है। ‘अत उपधाया:' (७।२।११६ ) से उपधावृद्धि है। इस सूत्र से पृतना- पूर्वपद से परवर्ती धातु के सकार को मूर्धन्य आदेश होता है । ऋत- पूर्वपद में ऋताषाहम् । 'अन्येषामपि दृश्यतें (६।३।१३७) से पूर्वपद को दीर्घ होता है। 'सह' मूर्धन्यादेशः (५६) न रपरसृपिसृजिस्पृशिस्पृहिसवनादीनाम् । ११० । प०वि० - न अव्ययपदम् रपर- सृपि- सृजि - स्पृशि - स्पृहि-सवनादीनाम् ६ । ३ । स०-र: परो यस्मात् स रपरः । सवनमादिर्येषां ते सवनादयः । रपरश्च सृपिश्च सृजिश्च स्पृशिश्च स्पृहिश्च सवनादयश्च ते रपरसृपिसृजिस्पृशिस्पृहिसवनादय:, तेषाम्-रपरसृपिसृजिस्पृशिस्पृहिसवनादीनाम् (बहुव्रीहिगर्भित इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । अनु०-संहितायाम्, सः, अपदान्तस्य मूर्धन्यः, इण इति चानुवर्तते । अन्वयः-संहितायाम् इणो रपरसृपिसृजिस्पृशिस्पृहिसवनादीनामपदान्तस्य सो मूर्धन्यः । अर्थ:-संहितायां विषये इण उत्तरस्य रेफपरस्य सकारस्य रपरसृपिसृजिस्पृशिस्पृहिसवनादीनां चाऽपदान्तस्य सकारस्य स्थाने मूर्धन्यादेशो भवति । उदाहरणम् शब्द: (१) रपरः Jain Education International शब्दरूपम् विस्त्रंसिकाया: काण्डाभ्यां जुहोति (मै०सं० २।६।१)। विस्रब्धः कथयति । भाषार्थ: विस्स्रंसिका के काण्डों से हवन करता है। वह विश्वासपूर्वक कहता है। For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003301
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 06
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages802
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy