SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 689
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ દહર पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् उदा०-विष्टरो वृक्षः । विष्टरम् आसनम् । आर्यभाषा: अर्थ-(संहितायाम्) सन्धि-विषय में (विष्टर:) विष्टर इस पद में (वृक्षासनयोः) वृक्ष और आसन अर्थ अभिधेय में (अपदान्तस्य) अपदान्त (स:) सकार के स्थान में (मूर्धन्य:) मूर्धन्य आदेश निपातित है। उदा०-विष्टर: । वृक्ष, आसन। सिद्धि-विष्टरः। यहां वि-उपसर्गपूर्वक स्तृञ् आच्छादने (क्रया०3०) धातु से ऋदोरप्' (३।३।५७) से 'अप्' प्रत्यय है। इस सूत्र से इणन्त वि-उपसर्ग से परवर्ती 'स्तृ' धातु के सकार को मूर्धन्य आदेश निपातित है। 'ष्टुना ष्टुः' (८।४।४१) से तकार को टवर्ग टकार आदेश होता है। विशेष: विष्टर शब्द वृक्ष और आसन अर्थ में रूढ है। इसकी यथासम्भव व्युत्पत्ति की जाती है। 'ओं विष्टरो विष्टरो विष्टर: प्रतिगृह्यताम्' (पारगृह्य० १।३।४)। यह उत्तम आसन है, आप ग्रहण कीजिये। निपातनम् (४०) छन्दोनाम्नि चा६४। प०वि०-छन्दोनाम्नि ७१ च अव्ययपदम्। स०-छन्दसो नाम इति छन्दोनाम, तस्मिन्-छन्दोनाम्नि (षष्ठीतत्पुरुषः)। अनु०-संहितायाम्, स:, अपदान्तस्य, मूर्धन्य:, विष्टर इति चानुवर्तते। अन्वय:-संहितायां छन्दोनाम्नि च विष्टर: विष्टार इति निपातनम् । अर्थ:-संहितायां छन्दोनाम्नि च विषये विष्टर: विष्टार इत्यत्रा- . पदान्तस्य सकारस्य मूर्धन्यादेशो निपात्यते। उदा०-विष्टारपङ्क्तिश्छन्दः । विष्टारबृहती छन्दः । आर्यभाषा: अर्थ-(संहितायाम्) सन्धि और (छन्दोनाम्नि) छन्दोनाम विषय में (च) भी (विष्टर:) विष्टर विष्टार इस पद में (अपदान्तस्य) अपदान्त (स:) सकार के स्थान में (मूर्धन्य:) मूर्धन्य आदेश निपातित है। उदा०-विष्टारपक्तिश्छन्दः। विष्टार पंक्ति नामक एक वैदिक छन्द है। विष्टारबृहती छन्दः । विष्टार बृहती नामक एक वैदिक छन्द है। सिद्धि-विष्टारः। यहां वि-उपसर्गपूर्वक पूर्वोक्त 'स्तृ' धातु से 'छन्दोनाम्नि च (३।३।३४) से घञ्' प्रत्यय है। 'अचो णिति (७।२।११५) से स्त' धातु को वृद्धि होती है। इस सूत्र से इणन्त वि-उपसर्ग से परवर्ती 'स्तृ' धातु के सकार को छन्दोनाम Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003301
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 06
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages802
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy