________________
४६
यक्-आगमः
भवति ।
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
प०वि० - क्त्व : ६ | १ | यक् १ । १ ।
अनु०-अङ्गस्य, प्रत्ययस्य, छन्दसि इति चानुवर्तते । अन्वयः-छन्दसि अङ्गात् क्त्व: प्रत्ययस्य यक् । अर्थ:- छन्दसि विषयेऽङ्गाद् उत्तरस्य क्त्व: प्रत्ययस्य यगागमो
(२) क्त्वो यक् । ४७ ।
उदा०-दत्त्वाय सविता धियः ( द्र०० १० । ८५ । ३३) । 'दत्त्वा ' इति प्राप्ते ।
आर्यभाषाः अर्थ- (छन्दसि ) वेदविषय में (अङ्गात्) अङ्ग से परे (क्त्वा) क्त्वा प्रत्यय को (यक्) यक् आगम होता है।
उदा० - दत्त्वाय सविता धियः ( द्र०ऋ० १० । ८५ । ३३) । 'दत्त्वा' यह रूप प्राप्त था । दत्त्वाय = देकर ।
सिद्धि - दत्त्वाय । दा+क्त्वा । दद्+त्वा+यक् । दद्+त्वा+य। दत्त्वाय+सु । दत्त्वाय +0 | दत्त्वाय ।
यहां 'डुदाञ् दानें' (जु०3०) धातु से 'समानकर्तृकयोः पूर्वकाले ( ३।४।२१) से 'क्त्वा' प्रत्यय है। इस सूत्र से 'क्त्वा' प्रत्यय को 'यक्' आगम होता है । 'दो दद् घोः ' (७/४/४६ ) से 'दा' के स्थान में 'दद्' आदेश होता है ।
निपातनम्
(३) इष्ट्वीनमिति च । ४८ ।
प०वि०-इष्ट्वीनम् अव्ययपदम् इति अव्ययपदम् च अव्ययपदम् । अनु० - अङ्गस्य, छन्दसि इति चानुवर्तते ।
अन्वयः - छन्दसि इष्ट्वीनमिति च ।
I
अर्थ:-छन्दसि विषये इष्ट्वीनमिति शब्दश्च निपात्यते । यजेरङ्गाद् उत्तरस्य क्त्वाप्रत्ययस्यान्ते ईनमादेशो भवतीत्यर्थः ।
Jain Education International
उदा०-इष्ट्वीनं देवान्। इष्ट्वा देवान् इति प्राप्ते ।
आर्यभाषाः अर्थ - (छन्दसि ) वेदविषय में (इष्ट्वीनम् ) इष्ट्वीनम् यह शब्द (च) भी निपातित है, अर्थात् यज् अङ्ग से परे क्त्वा प्रत्यय के अन्त में ईनम् आदेश होता है।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
