SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 520
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ अष्टमाध्यायस्य द्वितीयः पादः ५०३ शब्द को 'मतुप्' प्रत्यय परे होने पर सम्प्रसारण होता है-रयि+मतुप्। रयि+मत् । र इ इ+वत्। र इ+वत्। रे+वत्। रेवत्+सु। रेवान्। सरस्वती शब्द से-सरस्वतीवान् । भारती शब्द से-भारतीवान् । रेफान्त गिर्' शब्द से-गीर्वान् । धुर् शब्द से-धूर्वान् । आशिर् शब्द से-आशीर्वान् । र्वोरुपधाया दीर्घ इकः' (८।२।७६) से दीर्घ होता है। {आगम-विधिः नुट्-आगमः (१) अनो नुट् ।१६। प०वि०-अन: ५ ।१ नुट् १।१।। अनु०-पदस्य, प्रातिपदिकस्य, मतो:, व:, छन्दसीति चानुवर्तते। अन्वयः-छन्दसि अन: प्रातिपदिकात् पदाद् मतोर्नुट् । अर्थ:-छन्दसि विषयेऽनन्तात् पदात् परस्य मतोर्नुडागमो भवति । उदा०-अक्षण्वन्त: कर्णवन्त: सखायः (ऋ० १० १७१।७) । अस्थन्वन्तं यदनस्था बिभर्ति (ऋ० ११६४।४)। अक्षण्वता लाङ्गलेन (पै०सं० ९ ।८।१)। शीर्षण्वती (शौ०सं० १०।१।२)। मूर्धन्वती (तै०सं० २।६।२।२)। आर्यभाषा: अर्थ-(छन्दसि) वेदविषय में (अन:) अन् जिसके अन्त में है उस (प्रातिपदिकात्) प्रातिपदिक (पदात्) पद से परे (मतो:) मतुप् प्रत्यय को (नुट्) नुट् आगम होता है। उदा०-अक्षण्वन्त: कर्णवन्तः सखाय: (ऋ० १० १७११७)। अक्षण्वन्तः । आंखोंवाले। अस्थन्वन्तं यदनस्था बिभर्ति (ऋ० ११६४।४)। अस्थन्वन्तम् । अस्थि (हड्डी) वाले को। अक्षण्वता लाङ्गलेन (पै०सं० ९।८।१)। अक्षण्वता। आंखोंवाले से। शीर्षण्वती (शौ०सं० १०।१।२)। शिरवाली। मूर्धन्वती (तै०सं० २।६।२।२)। मूर्धावाली। सिद्धि-अक्षण्वन्त: । अक्षि+मतुप् । अक्षि+मत्। अक्ष अनड्+मत् । अक्षन्+नुट्+वत् । अक्ष०++वत् । अक्षण्वत्+जस् । अक्षण्वन्तः । यहां 'अक्षि' शब्द से पूर्ववत् ‘मतुप्' प्रत्यय है। छन्दस्यपि दृश्यते' (७।१।७६) से 'अक्षि' को 'अन' आदेश होता है। इस सूत्र से अनन्त 'अक्षन्' शब्द से परे 'मतुप्' को नुट्' आगम होता है। नलोप: प्रातिपदिकान्तस्य' (८।२७) से नकार का लोप होता है। मादुपधायाश्च०' (८।२।९) से 'मतुप' को वकारादेश है। ऐसे ही 'अस्थि' शब्द से द्वितीया एकवचन में-अस्थन्वन्तम् । अक्षि' शब्द से तृतीया एकवचन में अक्षण्वता। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003301
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 06
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages802
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy