________________
सप्तमाध्यायस्य प्रथमः पादः
२३
उदा०- (सुः) कुण्डं तिष्ठति । वनं तिष्ठति । पीठं तिष्ठति । (अम्)
1
त्वं कुण्डं पश्य । वनं पश्य । पीठं पश्य ।
आर्यभाषाः अर्थ- (अतः) अकारान्त (नपुंसकात्) नपुंसकलिङ्ग (अङ्गात्) अङ्ग से परे (स्वमोः) सु और अम् (प्रत्यययोः) प्रत्ययों के स्थान में (अम्) अम् आदेश होता है।
उदा०- (सु) कुण्डं तिष्ठति । कुण्ड है । वनं तिष्ठति । वन है। पीठं तिष्ठति । आसन है। (अम्) त्वं कुण्डं पश्य । तू कुण्ड को देख । वनं पश्य । तू वन को देख । पीठं पश्य । तू आसन को देख ।
सिद्धि- - कुण्डम् । कुण्ड+सु । कुण्ड + अम् । कुण्डम् ।
यहां अकारान्त, नपुंसकलिङ्ग 'कुण्ड' शब्द से 'स्वौजस ० ' ( ४ 1१ 1२) से 'सु' प्रत्यय है। इस सूत्र से 'सु' के स्थान में 'अम्' आदेश होता है । 'अमि पूर्व:' ( ६ 1१1१०५) से पूर्वरूप एकादेश (अ+अ=अ) है। ऐसे ही 'अम्' (२1१) प्रत्यय करने पर भी - कुण्डम् । ऐसे ही वनम्, पीठम् ।
अद्ड़्-आदेशः
(२५) अद्ड् डतरादिभ्यः पञ्चभ्यः | २५ | प०वि० - अद्ड़् १ ।१ डतरादिभ्यः ५ । ३ पञ्चभ्यः ५ । ३ ।
स०-डतर आदिर्येषां ते इतरादयः, तेभ्य:-डतरादिभ्यः ( बहुव्रीहि: ) । अनु०-अङ्गस्य, प्रत्ययस्य, स्वमोरिति चानुवर्तते । अन्वयः-पञ्चभ्यो डतरादिभ्योऽङ्गेभ्यः स्वमोः प्रत्यययो रद्ड़् । अर्थ:- पञ्चभ्यो डतरादिभ्योऽङ्गेभ्य उत्तरयोः स्वमोः प्रत्यययोः स्थानेऽदंडादेशो भवति ।
•
उदा०- (सुः ) कतरत् तिष्ठति । कतमत् तिष्ठति । इतरत् । अन्यतरत्। अन्यत्। (अम् ) कतरत् पश्य । कतमत् पश्य । इतरत् । अन्यतरत्। अन्यत् ।
डतरादयः पञ्च शब्दाः सर्वादिषु पठ्यन्ते ।
आर्यभाषाः अर्थ - ( पञ्चभ्यः ) पांच (डतरादिभ्यः ) इतर - आदि (अङ्गेभ्यः) अङ्गों से परे (स्वमोः) सु और अम् (प्रत्यययोः) प्रत्ययों के स्थान में (अद्ड्) अद्ड् आदेश होता है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
