________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
आर्यभाषाः अर्थ- (अगतौ) गति अर्थ से भिन्न (शदेः) शदि इस (अङ्गस्य ) अङ्ग को (णौ) णिच् प्रत्यय परे होने पर (तः ) तकारादेश होता है।
उदा०-सा पुष्पाणि शातयति । वह फूलों को तुड़वाती है।
सिद्धि-शातयति। यहां 'शद्ल शातने' (भ्वा०आ०) धातु से गति से भिन्न अर्थ में हेतुमति च' (३ | १ | २६ ) से णिच्' प्रत्यय है। इस सूत्र से इसे तकार अन्त्य आदेश होता है।
प-आदेशविकल्पः
२५६
(३) रुहः पोऽन्यतरस्याम् । ४३ ।
प०वि० - रुहः ६ । १ प १ । १ अन्यतरस्याम् अव्ययपदम्। अनु०-अङ्गस्य, णाविति चानुवर्तते ।
अन्वयः - रुहोऽङ्गस्य णावन्यतरस्यां पः ।
अर्थ :- रुहोऽङ्गस्य णौ प्रत्यये परतो विकल्पेन पकारादेशो भवति । उदा०-स व्रीहिन् रोपयति । स व्रीहिन् रोहयति ।
आर्यभाषाः अर्थ- (रुहः ) रुह इस (अङ्गस्य ) अङ्ग को (णौ) णिच् प्रत्यय परे होने पर (अन्यतरस्याम्) विकल्प से (प.) पकारादेश होता है।
उदा० - स व्रीहिन् रोपयति । स व्रीहिन् रोहयति । वह धान लगवाता है । सिद्धि-रोपयति। यहां 'रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भावि च' (भ्वा०प०) धातु से हेतुमति च' (३/१/२६ ) से णिच्' प्रत्यय है। इस सूत्र से इसे पकार अन्त्य आदेश होता है । विकल्प-1 -पक्ष में पकारादेश नहीं है- रोहयति ।
इद्-आदेशः
(४) प्रत्ययस्थात् कात् पूर्वस्यात इदाप्यसुपः । ४४ । प०वि०-प्रत्ययस्थात् ५। १ कात् ५ ।१ पूर्वस्य ६ । १ अत: ६।१ इत् १।१ आपि ७।१ असुपः ५ ।१ ।
सo - प्रत्यये तिष्ठतीति प्रत्ययस्थ, तस्मात् प्रत्ययस्थात् ( उपपदतत्पुरुषः ) । न सुबिति असुप् तस्मात् - असुप: ( नञ्तत्पुरुषः ) । अनु० - अङ्गस्य इत्यनुवर्तते । अन्वयः-अङ्गस्य प्रत्ययस्थात् कात् पूर्वस्यात आपि इत् असुपः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
