SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 215
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ૧૬૬ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् तिसृ-चतृसृ (२१) त्रिचतुरोः स्त्रियां तिसृचतसृ।६६ । प०वि०-त्रि-चतुरो: ६।२ स्त्रियाम् ७।१ तिसृ-चतसृ ११। स०-त्रिश्च चतुर् च तौ त्रिचतुरौ, तयो:-त्रिचतुरो: (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । तिसृश्च चतसृश्च एतयो: समाहार:-तिसृचतसृ (समाहारद्वन्द्व:) । अनु०-अङ्गस्य, विभक्ताविति चानुवर्तते। अन्वय:-स्त्रियां त्रिचतुरोरङ्गयोर्विभक्तौ तिसृचतसृ। अर्थ:-स्त्रियां वर्तमानयोस्त्रिचतुरोरङ्गयोः स्थाने विभक्तौ परतो यथासंख्यं तिसृचतसृ-आदेशौ भवत: । उदा०-(त्रि:) तिस्र: कन्या: । तिसृभिः कन्याभि: । (चतर्) चतस्रः कन्या:, चतसृभि: कन्याभिः । आर्यभाषा: अर्थ-(स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में विद्यमान (त्रिचतुरो:) त्रि, चतुर् इन (अङ्गयो:) अङ्गों के स्थान में (विभक्तौ) विभक्ति परे होने पर यथासंख्य (तिसृचतसृ) तिसृ, चतसृ आदेश होते हैं। उदा०-(त्रि) तिस्रः कन्या: । तीन कन्यायें। तिसभि: कन्याभिः । तीन कन्याओं के द्वारा। (चतुर्) चतस्र: कन्या: । चार कन्यायें। चतसृभिः कन्याभिः । चार कन्याओं के द्वारा। सिद्धि-तिस्रः । त्रि+जस् । तिसृ+अस् । तिस्रस्। तिस्रः । यहां त्रि' शब्द से 'स्वौजस०' (४।१।२) से जस्' प्रत्यय है। स्त्रीत्व-विवक्षा में इस सूत्र से 'त्रि' के स्थान में 'तिस' आदेश होता है। 'अचि र ऋत:' (७।२।१००) से 'ऋ' के स्थान में 'र' आदेश है। भिस्-प्रत्यय में-तिसृभिः । ऐसे ही चतुर् शब्द से-चतस्रः, चतसृभिः । र-आदेश: (२२) अचि र ऋतः।१००। प०वि०-अचि ७।१ र: १।१ ऋत: ६।१। अनु०-अङ्गस्य, विभक्तौ, तिसृचतसृ इति चानुवर्तते। अन्वय:-तिसृचतस्रोरङ्गयोर्ऋतोऽचि विभक्तौ र:। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003301
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 06
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages802
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy