SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 177
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १६० पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् जु' धातु से परे क्त्वा' प्रत्यय को 'श्रयुक: किति' (७।२।११) से इडागम का प्रतिषेध प्राप्त था। 'व्रश्चु' धातु से क्वा' प्रत्यय को उदितो वा' (७।२।५६) से विकल्प में इडागम प्राप्त था। अत: यह नित्य इडागम का विधान का विधान किया गया है। इडागम-विकल्प: (२२) उदितो वा ।५६ प०वि०-उदित: ५।१ वा अव्ययपदम् । स०-उद् इद् यस्य स उदित्, तस्मात्-उदित: (बहुव्रीहिः)। अनु०-अङ्गस्य, आर्धधातुकस्य, वलादे:, इट, क्त्वि इति चानुवति। अन्वय:-उदितोऽङ्गाद् वलादेरार्धधातुकस्य क्त्वो वा इट् । अर्थ:-उदितोऽङ्गाद् उत्तरस्य वलादेरार्धधातुकस्य क्त्वाप्रत्ययस्य विकल्पेन इडागमो भवति। उदा०-शमु-शमित्वा, शान्त्वा। तमु-तमित्वा, तान्त्वा । दमु-दमित्वा, दान्त्वा। आर्यभाषा: अर्थ-(उदित:) जिसका उकार इत् है उस (अङ्गात्) अङ्ग से परे (वलादे:) वलादि (आर्धधातुकस्य) आर्धधातुक (क्त्व:) क्त्वा-प्रत्यय को (वा) विकल्प से (इट) इडागम होता है। उदा०-शमु-शमित्वा, शान्वा। उपशान्त करके। तमु-तमित्वा, तान्त्वा। आकाङ्क्षा करके। दम-दमित्वा, दान्त्वा । उपशान्त करके। सिद्धि-(१) शमित्वा। यहां 'शमु उपशमे (दि०प०) धातु से पूर्ववत् क्त्वा' प्रत्यय है। इस सूत्र से इसे इडागम होता है। विकल्प-पक्ष में इडागम नहीं है-शान्त्वा। अनुनासिकस्य क्विझलो: क्डिति (६।४।१५) से दीर्घ होता है। ऐसे ही तमु काङ्क्षायाम्' (दि०प०) धातु से-तमित्वा, तान्त्वा । 'दमु उपशमें (दि०प०) धातु से-दमित्वा, दान्त्वा। इडागम-विकल्पः (२३) सेऽसिचि कृतवृतच्छृदतृदनृतः ।५७। प०वि०-से ७१ असिचि ७१ कृत-नृत-च्छृद-तृद-नृत: ५।१। स०-न सिजिति असिच्, तस्मिन्-असिचि (नञ्तत्पुरुषः)। कृतश्च वृतश्च छूदश्च तृदश्च नृच्च एतेषां समाहार:-कृतचूतच्छृदतृदनृत्, तस्मात्कृतचूतच्छृदतृदनृत: (समाहारद्वन्द्वः)। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003301
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 06
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages802
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy