________________
निपातनम् -
सप्तमाध्यायस्य द्वितीयः पादः
(२६) सोमे हरितः । ३३ ।
प०वि० - सोमे ७ । १ हरितः १ । १ ।
अनु०-अङ्गस्य, निष्ठायाम्, छन्दसि इति चानुवर्तते। अन्वयः - छन्दसि हरितो निष्ठायां सोमः ।
अर्थ:- छन्दसि विषये हरित इति निष्ठायां परतो निपात्यते, सोमश्चेत् स भवति। वृधातोर्निष्ठायां परतो गुण इडागमश्च निपात्यते इत्यर्थः । उदा० मा नः सोमो हरितः, विहरितस्त्वम् ( द्र०मा० श्र० २।५।४।२४) ।
१३३
आर्यभाषाः अर्थ- (छन्दसि ) वेद - विषय में (हरित: ) हरित यह शब्द (निष्ठायाम्) निष्ठा-संज्ञक प्रत्यय परे होने पर निपातित है (सोमः ) यदि वह सोम हो, अर्थात् 'ह्वृ' धातु से निष्ठा - प्रत्यय परे होने पर गुण और इडागम निपातित है।
Jain Education International
उदा० - मा नः सोमो हरितः, विहरितस्त्वम् ( द्र०मा० श्र० २/५/४/२४) । सिद्धि-हरितः। यहां 'व कौटिल्ये' (भ्वा०प०) धातु से पूर्ववत् 'क्त' प्रत्यय है। इस सूत्र से धातु को गुण और निष्ठा-प्रत्यय को इडागम निपातित है ।
निपातनम् -
(२६) ग्रसितस्कभितस्तभितोत्तभितचत्तविकस्ता विशस्तृशंस्तृशास्तृतरुतृतरूतृवरुतृवरूतृवरूत्रीरुज्ज्वलितिक्षरितिक्षमितिवमित्यमितीति च । ३४ ।
प०वि० ग्रसित स्कभित- स्तभित उत्तभितचत्त - विकस्ता १३ विशस्तृ-शंस्तृ-शास्तृ-तरुतृ-तरुतृ-वरुतृ - वरूत्री: १।३ उज्ज्वलिति-क्षरितिक्षमितिवमित्यमिति १ ।१ इति अव्ययपदम् च अव्ययपदम् ।
स०- ग्रसितश्च स्कभितश्च स्तभितश्च उत्तभितश्च चत्तश्च विकस्तश्च ते ग्रसित ० विकस्ता ( इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । वितस्ता च शंस्ता च शास्ता च तरुता च तरूता च वरुता च वरूता च वरूत्री च ताः - विशस्तृशंस्तृशास्तृतरुतृत रूतृवरुतृवरूतृवरूत्री: (जसि पूर्वसवर्णं छान्दसम्) । उज्ज्वलितिश्च क्षरितिश्च क्षमितिश्च वमितिश्च अमितिश्च एतेषां समाहार:उज्ज्वलितिक्षरितिक्षमितिवमित्यमिति (समाहारद्वन्द्वः) ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
