SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 108
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ૬૧ सप्तमाध्यायस्य प्रथमः पादः सिद्धि-क्रोष्टा । कोष्टु+सु । क्रोष्ट+स् । कोष्ट अन्+स् । क्रोष्टन्+स् । क्रोष्टान्+स् । क्रोष्टान्+० । क्रोष्टा० । क्रोष्टा। यहां क्रोष्टु' शब्द से स्वौजसः' (४।१।२) से सम्बुद्धि से भिन्न सर्वनामस्थानसंज्ञक सु' प्रत्यय है। इस सूत्र से यह तृज्-प्रत्ययान्त कर्तृ' आदि शब्दों के समान ऋकारान्त हो जाता है। अत: इसे 'ऋदुशनसुपुरुदंसोऽनेहसां च' (७।१।९४) से अनङ् आदेश होता है। शेष कार्य कर्ता' शब्द के समान है। क्रौष्टारौ' आदि पदों में 'ऋतो डिसर्वनामस्थानयोः' (७।३।११०) से गुण, (अ) उरण रपरः' (१।१।५१) से इसे रपरत्व (अर्) और 'अपतृन्तृच्०' (६।४।११) से दीर्घ (आर्) होता है। तृजवद्भाव: (१३) स्त्रियां च।६६। प०वि०-स्त्रियाम् ७१ च अव्ययपदम्। अनु०-अङ्गस्य, तृज्वत् क्रोष्टुरिति चानुवतते। अन्वय:-क्रोष्टुरङ्गस्य स्त्रियां च तृज्वत् । अर्थ:-क्रोष्टुरित्येतस्याङ्गस्य स्त्रियां च तृजवत् कार्यं भवति । उदा०-क्रोष्ट्री। क्रोष्ट्रीभ्याम्। क्रोष्ट्रीभिः । आर्यभाषा: अर्थ- (क्रोष्टुः) क्रोष्टु इस (अङ्गस्य) अङ्ग को (स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में (च) भी (तज्वत्) तृच्-प्रत्यय के समान कार्य होता है। उदा०-क्रोष्ट्री। शृगाली (गीदड़ी)। क्रोष्ट्रीभ्याम् । दो शृगालियों से। क्रोष्ट्रीभिः । सब शृगालियों से। सिद्धि-क्रोष्ट्री। क्रोष्टु+डी । क्रोष्ट+ई। क्रोष्ट्री+सु । क्रोष्ट्री+० । क्रोष्ट्री। यहां क्रोष्टु' शब्द को तज्वद्भाव होने से स्त्रीलिङ्ग में उगितश्च' (४।१।६) से 'डीप्' प्रत्यय होता है। 'इको यणचि' (६।१।७६) से ऋकार को 'यण' (र) आदेश होता है। 'उदात्तयणो हलपूर्वात्' (६।१।१७१) से क्रोष्ट्री' शब्द अन्तोदात्त ही होता है-क्रोष्ट्री। ऐसे ही-क्रोष्ट्रीभ्याम्, क्रोष्टभिः । तृज्वद्भाव-विकल्प: (१४) विभाषा तृतीयादिष्वचि।६७। प०वि०-विभाषा ११ तृतीयादिषु ७ ।३ अचि ७।१ । स०-तृतीया आदिर्यासां ता:-तृतीयादय:, तासु-तृतीयादिषु (बहुव्रीहिः)। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003301
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 06
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages802
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy