________________
सप्तमाध्यायस्य प्रथमः पादः
अर्थ :- दिवोऽङ्गस्य सौ परत औकारादेशो भवति ।
उदा० - द्यौः ।
आर्यभाषाः अर्थ- (दिवः) दिव् इस (अङ्गस्य) अङ्ग को (सौ) सु-प्रत्यय परे होने पर ( औत् ) औकार आदेश होता है ।
उदा० - द्यौः । स्वर्ग, आकाश, दिन ।
८३
सिद्धि-द्यौः । दिव्+सु । दि औ+स् । द्यौस् । द्यौः ।
यहां 'दिव्' शब्द से 'स्वौजस०' (४ |१| २) से 'सु' प्रत्यय है। इस प्रत्यय के परे होने पर 'दिव्' को औकार अन्त्य - आदेश होता है । 'ईको यणचि' (६/१/७६) से यणादेश है।
आत्-आदेशः
(२) पथिमथ्यृभुक्षामात् । ८५ ।
प०वि० - पथि-माथि ऋभुक्षाम् ६ । ३ आत् १ । १ ।
स०-पन्थाश्च मन्थाश्च ऋभुक्षाश्च ते पथिमथ्यृभुक्षाण:, तेषाम्
पथिमथ्यृभुक्षाम् (इतरेतरयोगद्वन्द्वः ) ।
अनु०-अङ्गस्य, साविति चानुवर्तते । अन्वयः-पथिमथ्यृभुक्षाम् अङ्गानां सावाऽऽत्।
अर्थः-पथिमथ्यृभुक्षाम् अङ्गानां सौ परत आकारादेशो भवति । उदा०- (पथिन्) पन्था: । (मथिन्) मन्था: । (ऋभुक्षिन्) ऋभुक्षाः । आर्यभाषाः अर्थ- (पथिमथ्यभुक्षाम् ) पथिन्, मथिन्, ऋभुक्षिन् इन (अङ्गानाम्) अङ्गों को (सौ) सु प्रत्यय परे होने पर (आत्) आकार आदेश होता है।
उदा०-(पथिन्) पन्थाः । मार्ग | ( मथिन्) मन्था: । रई, दही बिलौने की एक लकड़ी विशेष । (ऋभुक्षिन्) ऋभुक्षाः । इन्द्र । ऋभवः = देवा क्षियन्ति = वसन्त्य इति ऋभुक्ष:स्वर्गः ।
सिद्धि-पन्थाः । पथिन्+सु । पथिन्+स् । पथि आ+स् । पथ आ+स् । पन्थ आ+स् ।
पन्थाः ।
यहां 'पथिन्' शब्द से 'स्वौजस० ' ( ४ 1१1२ ) से 'सु' प्रत्यय है। इस सूत्र से 'पथिन्' के नकार को आकार आदेश होता है। 'इतोऽत् सर्वनामस्थाने' (७१११८६) से इकार को अकार आदेश और 'थो न्थ:' (७/१/८७) से 'थ' को 'न्थ' आदेश होता है। ऐसे ही 'मथिन्' शब्द से-मन्था: । 'ऋभुक्षिन्' शब्द से - ऋभुक्षाः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
