SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 510
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ४६३ षष्ठाध्यायस्य तृतीयः पादः ___सo-मूर्धा च प्रभृतिश्च उदर्कश्च ते मूर्धप्रभृत्युदर्काः, न मूर्धप्रभृत्युदर्का इति अमूर्धप्रभृत्युदर्काः, तेषु-अमूर्धप्रभृत्युदर्केषु (इतरेतरयोगद्वन्द्वगर्भितनञ्तत्पुरुषः)। अनु०-उत्तरपदे, स इति चानुवर्तते। अन्वय:-छन्दसि समानस्य अमूर्धप्रभृत्युदर्केषु उत्तरपदेषु सः । अर्थ:-छन्दसि विषये समान-शब्दस्य स्थाने मूर्धप्रभृत्युदर्कवर्जितषु उत्तरपदेषु परत: स-आदेशो भवति। उदा०-अनु भ्राता सगर्य: (यजु० ४।२०)। अनु सखा सयूथ्य: (यजु० ४।२०)। यो न: सनुत्य: (ऋ० २।३० ।९) । आर्यभाषा: अर्थ- (छन्दसि) वेदविषय में (समानस्य) समान शब्द के स्थान में (अमूर्धप्रभृत्युदर्केषु) मूर्धन्, प्रभृति और उदर्क से भिन्न (उत्तरपदेषु) उत्तरपद परे होने पर (स:) स-आदेश होता है। . उदा०-अनु भ्राता सगW: (यजु० ४।२०)। हे मुनष्य ! तुझे सगय॑=सगा भाई विद्याप्राप्ति के लिये अनुमति प्रदान करे। अनु सखा सयूथ्य: (यजु० ४।२०)। एक समूह में रहनेवाला मित्र तुझे विद्या-प्राप्ति के लिये अनुमति प्रदान करे। यो न: सनुत्य: (ऋ० २।३०।९)। वह बृहस्पति विदज्ञ विद्वान्) हमारे लिये समान रूप से स्तुति के योग्य है। सिद्धि-सगर्थ्यः। यहां समान और गर्भ शब्दों का पर्वापरप्रथमचरमजघन्यसमानमध्यमध्यमवीराश्च' (२।१।५८) से कर्मधारय तत्पुरुष समास है। इस सूत्र से वेदविषय में समान शब्द के स्थान में गर्भ उत्तरपद होने परे स-आदेश होता है। तत्पश्चात् 'सगर्भ' शब्द से 'सगर्भसयूथसनुताद् यन् (४।४।११४) से भव-अर्थ में यन्' प्रत्यय होता है। ऐसे ही-सयूथ' शब्द से-सयूथ्य:, और सनुत' शब्द से-सनुत्यः । स-आदेश: (८) ज्योतिर्जनपदरात्रिनाभिनामगोत्ररूप __ स्थानवर्णवयोवचनबन्धुषु।८५। प०वि०- ज्योतिर्-जनपद-रात्रि-नाभि-नाम-गोत्र-रूप-स्थान-वर्णवयस्-वचन-बन्धुषु ७।३।
SR No.003300
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 05
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages754
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size25 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy